Seyd Pîrey Nîzamî Serokî şarewanî Nawendî Komarî Kurdistan
Seyd Pîrey Nîzamî serokî şarewanî [polîs] nawendî komarî kurdistan Le rastewe bo çep:Seyd Xidrî [ Pîre] Nîzamî, Seyd Xidrî Aureyşî,Mewlûdî Wîqarî [Mewlûdî Hemamçî],Mihemed Resûlî Nalbendî,Seyd Rehîmî Nîzam,salî 1322- î Hetawî
Têbînî:wêney yekem be sipasewe le yekêk le karekanî lêkolerewey kurd seyd Mihemedî Semedî. U wêney duwem be sipasewe le laperey “kewne nîştmanî” gowarî "Mehabad" ke le layen Fereydûnî Hekîmzadewe amade dekirê, jimarey 84,Marsî 2008 wergîrawe.Seyd Mihemedî Semedîş ke ew wêneyey bilaw kirduwetewe denûsê" ew wêneyey seyd Pîre le gel hêndêk le dostanî ber le mangî xermananî salî 1320-î hetawî helgîrawe.Be pêyî agadariyek ke Gowarî Mehabad le jêr wênekey nûsîwe Seyd Pîrey Nîzamî le Befranbarî salî 1352-î Hetawî le temenî 60 salî da le Mehabad malawayî le jiyan kirduwe.
Rojnamey Kurdistan jimare 22,Dûşemo 13-î Reşemey 1324 [î Hetawî]/ 4-î Marsî 1946-î Zayînî
şarewanî
şarewanî îdarêke ragirî asûdeyî xelkî u emniyetî nêw şare. Mal u namûsî xelkî de dest şarewanî daye yanî şarewanî pêy espêrdirawe ke be roj em dû gewherî jiyanî xelkiye le destdirêjî dest dirêjan u tebehkaran u be şew le parêzî dizan u na bekaran biparêzê, le katêkda mal u mindalî xelkî de tarîkayî şewêda de xewî xoş rodeçin pasewanî şarewanî de kûçe u kolan u qujbinan da le dizan u naehlan hest radegirê, be humêdî pasewanî şarewaniye şewê ke xelik denûn malî xoyan bê serperist be cê dêlin.Karbedest u pasewanî şarewanî wekû le dunyay mutemedîn da dabe debê le pakan u dînxawênanî merdum heldebjêrdirên u zor be gewre temaşa bikrên.
Rojî 10-12-1324 emin ke nûserî em wutarem bo serdan çûme îdarey şarewanî Kurdistan ke îdarêkî taze danrawe, wîstim le çilonayetî em îdare ke nîgehbanî mal u namûsî hemû kese îtîla'at we çeng bênim,der u jûrî hemû wetaxekan geram, lem kateda talan u biroy 'esrî piyawî xwênxor u xwênimj u xwênrêjim webîr hatewe ke dew dewre da komelêk le tiriyak kêşan u areq xoran u diz u cerdan ko debûnewe çend wetax be enwa'î zînet ke hemùy xwênî xelkî bû dar u dîwarî rengandibû, razabûnewe u naehlan u rêgiran be nêw karbedest têyda danîştbûn u gelêk le delalan u xelknasanî bûmî ke le wan zor xeraptir bûn dewreyan dabûn, le her wetaxêkda kaxez u perwende u pûşe be ton heldirabuwewe pol pol tucar, kesebe, ruhaniyan, meznanî Kurdistaniyan bo ew qesabixane radekêşa tûşî cerîme,lêdan, sûkayetîyan dekirdin. boçî wa bû ?
çunkû lew 'esre namibareke da le şa ra bigre ta wezîr u le wezîr ra ta karbedestêkî çikole hemû bo qazancî xoyan karyan dekird u hemû demê le parêz da bûn ke çilon kesêk weçeng bênin u diroyekî bo helbestin u ya be nêwêkî dî bîgirn. Têkira şerîkî diz u refîqî qafile bûn.Piyawî zor gunahkar be pûlêkî kem xelasî dehat, eger be rêkewt bendî gunahkarêkyan tund kirdibaye bo ewe bû pûlyan pêwe şik debird u deyanewîst ta biguncê pitirî lê bistênin.
Degel bûnî îdarey şarewanî u emniye u heng ke ruy hem nîzîkey çuwarhezar nefer xawen eslehe ke gişt tenya bo ragirtinî emniyet u pasewanî mîllet ragîrabûn dîsan neyan detuwanî de xudî şarîş da pêş be dizî u mal birîn bigirn,çunkû xû u rewşyan be carê fasîd bibû, baweryan be tewawetî le ser dizîn u tiryak kêşan u areq
xuwardinewe ko bibuwewe, şerafet, dîn u însaniyet lem bê şerefaneda be carê barî kirdibû u pûlperestîyan be dercêk bû ke le penabadêkîş gîr bûn u encamî wezîfe dew 'esre glawe da tenya kaxezperîn u kaxezbazî bo çikoletirîn karî be qazancî camî'e u ferd be cê nedehat.Mîllet be tewawî perêşan u serlêşêwaw bû, rêy rizgarî bo cêgayek nedebird u hêndêk serî nahumêdiyan berdabowe u teslîmî qeza u qeder bûn u birêkîş le beynda mabûnewe u çawenorî kulawkeyekî derfet bûn ke lêra rizgar bin.
Le şarewanî Kurdistan çim dît ?
Der u jûrî şarewanîm de xayetî nezafet u sadegî da dît u karbedestekan u pasewanekan bê ferq u cudayetî be wext u bê wext xerîkî karin.Dîsîplîn be tewawî mana berqerare.Le wetaxekan da çend mêz danrabûn u her yeke bêcgele dewat u qelem yek dû perwendeyan le ser bû.Le mawey nîw sat danîştin da dû sê kes hatine îdare diyarbû karyan buwe u şarewanî boy pêk hênawin.Karekan gelêkîş muhîm bûn ke le dewrey tarîkîda ya cêbecê ne debûn ya paş pênc sal hat û çû u dû muqabîl xeric pêk dehat.
wa diyarî de da ke lem îdare da bêcgele karî zerûrî kaxezbazî nebûte dab, karî zil zor be hasanî cê be cê debê, çunkû hemû şitê le ruy heq u heqîqetewe ye,kes gileyî niye u hemû kes bo ewan fermanberdare. Serokî şarewanî axay Seyid Xizir ( Seyd Pîre ) ye. Em axaye sê sale karbedestî emniyetî Mehabade u le dewrey çend sal karbedestî wîda karî nahez neqewmawe.U êstaş xoy u tewawî hawkarekanî le rùy wezîfe nasiyewe be şew u roj bêcgele satî xew u îstirahet bê wuçan xerîkî pêk hênanî karu barî xelkîn u hemû şaystey qedirzanîn.Le Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan dexwazîn le labirdinî natewawî em îdare ke serçawey jiyanî xelkiye lewey ziyatir çawenorî bifermûn u karbedestanî şarewanîş le pêşkewtinî karubarî îdarî, întîzamat, pêk hênanî karî xelkî le rùy rastî u heqaniyet, ragirtinî emniyet, husnî exlaq, rê u şwênî çak, mura'atî întîzamat u dîsîplîn lewey ke heye ziyatir tewecuh biken u bizanin : ke beşer giyandarêkî mu'cîzeye u detwanê le hemû karêk da î'caz binuwênê u le hemû likekanî şarewanî Kurdistanîşman dewê ke reftar u kirdarî şarewanî nawendî bikene sermeşqî bizûtinewe u kar u barî xoyan.
Seyd Mihemed Hemîdî
Rojnamey Kurdistan jimarey 24, çuwarşemo 22-î Reşemey 1324-î Hetawî/ 13-î Marsî 1946
Namey Seyd Pîrey Nîzamî Serokî şarewanî [ polîs ] Kurdistan
" Mudîrî Xoşewîstî Rojnamey Kurdistan
Rojnamey Kurdistan ke estêrey xoşbextî u rojî hatî netewey Kurd e u bote mayey rûnakî bîrî nîştimanperweranî Kurdistan u birûskey ew estêre u rûnakî ew roje tewawî netewey Kurdî le xewî xeflet raperanduwe u bo daway heqî mîllî xoyan be wesîley ew rojname berêze mile deken be taybetî ke çawman be jimare 22-î rojnamey Kurdistan kewit ke be dirêjî basî le pêk hênanî karî şarewanî u çakî karbedestanî ew îdare kirduwe supastan lê dekeyn.Helbete tewawî efradî Kurd le hemû katêkda bo pêşkewtin u serkewtinî armanî mîllî ta sinûrî îmkan têdekoşîn u karbedestanî şarewanî encamî karyan la waye wezîfêkî wîcdanî u mîllî ye bo pêk hênanî ew kare we emniyetî naw şar we rêk u pêk kirdinî helsûranî karî Kurdistan be giyan u dil hazrin le jêr sêberî Pêşeway Mu'ezemî Kurdistan da çaktir helsûrê. Hewyaman waye ew nûsrawey ke le cuwabî jimare 22 berwarî 24.12.13 da nûsrawe le rojnamey beriz da çapî bifermûn u le xatmey ew nûsrawe da delêm,bijî be jiyanêkî ebed serokî Kurd u Kurdistanî mezin.
Serokî şarewanî Kurdistan - Nîzamî
Rojnamey Kurdistan jimarey 59, Dûşemo 27- î Cozerdanî 1325 [î Hetawî ] / 18-î Juwenî 1946
" Pê Rageyştin Be şarewanî
çend roj lemewber hezretî Pêşeway Kurdistan pêş nîwero teşrîfî bo pêrageyştin çû buwe îdarey şarewanî le katêkda ke hemû karmendekan le ser kar debin axay Resûlî Kurdpûr be pêşwazewe dê u çilonetî şarewanî 'eriz deka u le xidmetîda hemû wetaxekan degerê u be dustaxane u dustaxan radega u emrî azadî şeş kes le dustaxekan sadir defermwêt, le katêkda ke asarî xoşhalî le nêw çawanî debîndira murace'etî fermû.
Beşêk le Qsekanî Mîrza Muhemedemînî Mengurî Sebaret be Zîndanî şarewanî Hukûmetî Kurdistan
"... Ca lew katey ke min çûme zîndan [50] bendî le zîndaneke da bûn le tawanekanim pirsîn 38 kesyan welamyan dayewe u wutyan ême jinman helgirtuwe, le ser jin helgirtin gîrawîn.çunke " pêman le klkî gwêreke" nawe. Be mana yasa u destûrî Hacî Babe şêx man şikanduwe.
10 neferîş wutyan le ser raportî ..... gîrawîn. Goya herkesê le 'êraqewe bête Sablax tercemey halî ew kese le kak.... epirsin. Eger ew ney gut eyan nasim piyawî başin, ewa egîrêw le zîndan emênnewe heta enûsrê bo 'êraq u le 'êraqewe raporî xawênyan dê bo Sablax ew hele berela ekirên.
Ca ême lew kesaneyn ke ...... naman nasê. 2 neferîşyan le ser qeriz bendî kirabûn.
Zorbey bendiyekan maneweyan le 4 u 5 mang têperî kirdibû, dad u daxwaziyan be hîç layê ra negeyî u lew mewdayeşda kes hîçî lê nepirsîbûn.
Seyd Pîrey mudîrî zîndan rojê neferî yek tumanî cîrebendî edanê.Hemû xuwardin u rabuwardinêkyan birîtî bû lew tumane, ca be kalî ya be kulawî ,her ew tumene bû ke 50 flsî 'êraqî egirêtewe .....
Ca le mewday ew 16 roje da sikalam bo 38 neferî jin helgirtû nûsî. Be zor wêney qanûn u 'urf u destûr sikalakanim erazandewe u be hoy Seyd Pîre rewaney dadgay taybetî ekran.Xoşbextane neseqî dawakan ekewtine ber çawî lêpirsekanî şer' u dadistên, her 38 kesyan berela kiran,belam ta ew maweye destûrekey Hacî Babeşêxîş nextê sard bubuwewe. Pitir ewe bû be hoy berbûnyan nek her tenya nûsînekanî min.Belam 10 neferekey ke le layen ...... gîrabûn hîçyanim bo berela nekiran çunke be tometî sîxurî u siyaset gîrabûn u le Hîzbî ' part u Teherur' pirsyan bo kira bû.Maneweyan le ser welamî hîzbekan awa duwa kewtbû ..."
" Beserhatî Siyasî Kurd le 1914 we Heta 1958, Beşî yekem, Swîd 1999" laperey 141, 142, 143
Duktur Isma'îlî Erdelan le katî serdanî le Mehabad hewtùy kotayî Xermananî 1325-î HetawîEm wêneyeş le katî serdanî Duktur Isma'îlî Erdelan mudîrî namey hefteyî Kuhistan le Mehabad helgîrawe.Rojnamey Kurdistan rêportajêkî dirêjî le mer ew dîdare bilaw kirdûtewe.
Danîştûwan le rastewe bo çep:1. Ehmedî ILahî [ mam Ehmedî Hacî Elay] wezîrî abûrî, Hêmin şa'îrî mîllî u nûserî Heyetî Reysey Mîllî Kurdistan 3. Menafî Kerîmî le rêberanî Komar u wezîrî Ferheng,4. Duktur Isma'îlî Erdelan, mudîrî namey hefteyî Kuhistan u mamostay zanko le Taran, 5. Sedîqî Heyderî le endamanî Heyetî Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u wezîrî Tebilîxat, 6. Seyd Mihemedî Eyûbiyanî Tehazadey Merkezî le endamanî Heyetî Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u wezîrî Leşsaxî, 7. Serpolî 2 Mistefa Xoşnaw fermandey likî 1- î Hêzî Barzanîyan le cebhey Seqiz. rawestawan le rastewe boçep : 1. Rehîmî Leşkirî reysî defterî Pêşewa,2. nenasrawe, 3.nenasrawe, 4. 'Ebdulbaqî Heyderî Farûqî,5. nenasrawe, 6. Se'îdî Humayûn, acudanî Pêşewa Qazî Mihemed u endamî defterî Pêşewa. 7. Dilşadî Resûlî endamî Heyetî Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u mu'awnî wezîrî Ferheng,8.Seyd Ehmedî Seyd Teha fermandarî komar le Nexede ,9. 'Elî Xusrewî yek le kadre here helsûrawekanî komar u serokî sazimanî cewanan,10. Serpolî 2 'êzet 'Ebdul'ezîz serokî destey nwênerayetî Kurd bo wutuwêj le gel Serleşkir Rezmara le Seqiz, 11. Rehîmî Cewanimerdî Qazî acudanî Pêşewa Qazî Mihemed u endamî defterî Pêşewa, 12.Rehmanî Weysî ,13.Serberz [ kapîtan] Xeyrula 'Ebdulkerîm, 14. nenasrawe.
Têbînî: em wêneye le arşîvî taybetî nemir Menafî Kerîmî da buwe u ême be sipasewe le Seyd Mihemedî Semedî man wergirtuwe.
Kurdistan Jimarey 85, Pêncşemo 2-î Xermananî 1325 [î Hetawî] / 12-î Sêptambirî 1946
Kurdêkî be nirx axay Duktur Isma'îlî Erdelan mudîrî danişmendî namey heftegî Kuhistan
Le jimarey pêşû da xeberî hatinî cenabî axay duktur Isma'lî Erdelan man nûsî u bellênî man da ke le jimarey duwayî da tefsîlî hatin u çend kelîmeyek rac' be şexsiyetî ew zate u namey heftegî yekeyan binûsîn. Axay duktur Erdelan be arezùy serdan le xake pir pît u cuwanekey Kurdistan u be şewqî çawpêkewtinî azadîxuwayanî Kurdewarî mangêke le Taran wederkewtuwe.Le pêşda çûbuwe mihalî Kulyayî, mawey pazde roj le dêhatî Kulyayî Seqiz ray buwarduwe u lewêra çuwete şarî Sine, hefteyekîş lewê buwe, lewêş degel axay 'Ebbasî Azadpûr nwênerî namey Huhistan le Sine hatûne şarî Seqiz, hefteyekîş lewê rawestawe, paşan axay Azadpûrî le Seqiz becê hêşt u boxoy degel cenabî axay Sedrî Qazî numayendey mehbûb u xoşewîstî Mehabad u axay Menafî Kerîmî nwênerî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan hatote Miyandwau.Bo îhtîram axay Sedîqî Heyderî numayendey namey Kuhistan u endamî Komîtey Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u jimareyekî dîke le e'za u karbedestanî hîzb ta Miyandwau be pêşwazewe çûn, le wextî dîtin u musafehe da axay Sedîqî heyderî nîsbet be axay Sedrî Qazî u axay Erdelan mihebetêkî le endaze bederî heye u be rêkewt kurêkî 3 saley xoy degel bû u kutî: lêre tenya ew kure ciger goşem hazire eger îcaze defermûn be îhtîramî êwe bîkem be qurbanî. Ewanîş zor be mihebetewe welamyan dawe u supasiyan lêkird.Cenabî axay Sedrî Qazî be rêgay Azerbaycanda gerawe bo Taran u axay duktur Erdelan degel endamekanî komîtey merkezî berew Mihabad hatbûn.Axay duktur her ke geyştbuwe qerax şarî jimareyêkî zor le karbedestan u ruesay îdarat u xelkî Mehabad be pîriyewe çûn u zor be îhtîram wardî 'îmaretî Defterî Pêşewayi yan kird u le se'at 18 we ta se'atî 20 degel endamekanî hîzb xerîkî guftugo bûn.Paşan bo pezîrayî u îstîrahet çuwe menzlî axay Sedîqî Heyderî u êmeş se'at 21:30, ke hatinî axay dukturman zanî bê îxtiyar bo menzlî axay Heyderî çùyn u mîwanî xoşewîst u mehbûbman ke zor le mêj bû arezûman dekird ziyaret kird u mawey dûse'at le xusûs rojnamengarî u edebîyatî Kurdiyewe guftugoyan bû. Beyanî cenabî axay Seyfî Qazî fermandarî Mehabad u endamekanî komîtey merkezî u jeneral Mistefa Barzanî u ruesay îdarat u tebeqatî ehalî dîdenîyan lê kird.
Cenabî axay duktur Isma'îlî Erdelan piyawêkî mutewazî' u muedeb u wîqare.Le qise kirdinda metîn u arame, le luxez zor xoy deparêzê.Fazil u danişmende le temenî 33 salî daye. şeş sal u nîw le Parîs paytextî Feranse xwênduyetî u êsta xawenî îmtiyaz u mudîrî mesûlî namey heftegî Kuhistan e u le danişkedey Dam pizşkî Taran da sîmetî ustadî heye.Axay duktur wek qelemî şîrîne bo xoşî leberdilan u xoşewîst e.Katê le 7-î Reşemey 1323 da hewel jimarey namey Kuhistanî bilaw kirdewe xoy u meqamî helkewtùy be hemû Kurdêk nasand u xoşewîstî xoy le dilî hemû Kurdêk da cê kirdewe.Namey Kuhistan şorşêkî ser lê surmawî xiste dilî Kurdanewe u ta şeş mang bê wuçan le layen piyawan u yayanî nuqatî Kurdistanewe çend sed belkû çend hezar namey pîrozbayî be defterî namey Kuhistan geyişt.Laperekanî şeş mangey hewelî Kuhistan şayedî em îdî'ayeman e. Namey Kuhistan paş saleha bêhoşî u bêdengî le demêkda ke Taran kanûnî îrtîca' bû , nêwî Kurdî zîndû kirdewe le wextêkda ke le Taran nêwî kurd be ziman da hênan gunahêkî nebexişraw bû, nêwî Kurdistanî beriz kirdewe.
Kuhistan her ke bilaw buwewe le gel bitî îrtîca' le Kurdistanda destî kird be şer kirdin u tuwanî yekê lew bitaney ke daway xudawendî Kurdistanî dekird u xwênhay rişt, malanî kawil kird le beramber gewreyî giyanî Kurdanda be sucdey da xist u le Kurdistanî pak kirdewe.Axay Erdelan be hoy namey Kuhistanewe xizmetêkî zorî be Kurd u Kurdistan kirduwe u tîşkî name berzekey roj be roj rûnaktir u be tîn tir debê, u hemû Kurdêk le qûlayî dilewe xoy u namekey xoş dewê.
Qerar waye hefteyek le Mehabad teşrîfyan bimênê.Pîrozî axay duktur Erdelan u pêşreft u serkewtinî namey heftegî Kuhistan le jêr mudîriyetî mehbûbî da le xuday beriz u bê hawal dawa dekeyn.
a>Sedîqî Heyderî Farûqî Le Endamanî Damezrênerî Jêkaf, Le Damezrêneranî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u Wezîrî Tebilîxat u Intîşaratî KomarEm wêneye le katî serdanî duktur Isma'îlî Erdelan, mudîrî namey hefteyî Kuhéstan le Mehabad helgîrawe.Be pêy rojnamey Kurdistan duktur Erdelan le hewtuy kotayî mangî Xermananî 1325-î Hetawî geyştuwete Mehabad u hewtuyek lewê mawetewe.
le rastewe bo çep:Biraymî Nadrî serokî îdarey ferhengî Mehabad,Sedîqî Heyderî ,Serberz [kapîtan] Mihemed Mehmûd,Serpolî 2 Mistefa Xoşnaw.danîştû:duktur Isma'îlî Erdelan mudîrî namey hefteyî Kuhéstan.
Têbînî : em wêneye be sipasewe le arşîvî taybetî lîkolerewey Kurd beréz seyd Mihemedî Semedî wergîrawe,
nûsînêkî Sedîqî Heyderî le gowarî Nîştiman da
Nîştiman jimarey 3 u 4 salî yekem,Sermawez - Rêbendanî 1322 [î Hetawî]
Jinêkî Biwêjî Kurd a.l.b m. e.Law – 10
Heyran Xanimî Dunbilî
Heyran xanim kiçî Kerîm Xanî Kurdî Dunbilî ye ke le (nexcewan)î qefqaz ra hatûne dewru berî şarî (Wurmê) , u danîştûn.
Heyran wekû zor biwêjanî Kurd be Kurdî şê'rî helnebestuwe ya eger helî bestibê wedest nekewtuwe.Derbarey jiyan u beserhatî em jine biwêje ke helbestekanî le pileyêkî berzî edebîda cêgayan bo kirawetewe, zanyarêkî wa niye ke bînûsim.Ewa le xuwarewe xezelêkî Farsî exeme berçaw le duwayîşda eger şitêkî tazem derbarey Heyran wegîr kewit le Nîştimana dercî ekem.
miyan comlé meh ruyan, tuî serdefteré xuban
roxet çun guîé xor başed,buwed zolfé kecet çowgan
cemal to bowed golşen, çé golşen? golşené xubî
çé xubî? xubî yusof , çe yusof? yusofé ken'an
du çeşmé mesté to zalém, çé zalém? zalémé kafer
çé kafer? kaferé rehzen, çé rehzen? rehzené iman
lebé le'let bowed xonçé, çé xonçé? xonçéyé rewzé
çé rewzé? Rewzéyé cene, çé cenet? ceneté rézwan
bowedd xal lebet hendu, çé héndu? hénduwé sahér
çé sahér? Sahéré fétné, çé fétné? Fétnéyé dowran
zebané to bowed bolbol, dehané to bowed çéşmé
çé bolbol? bolbolé xoş gù, çé çéşmé? çéşméyé heywan
bowed heyran tora 'aşéq, çé 'aşéq? 'aşéqé bîdél
çé bîdél? bîdélé waléh, çé waléh? waléhé heyran
Nîştiman – biwêjekanman em xezeley serewe wergêrne ser Kurdî, boman binêrin herçî baştir bêt çapî ekeyn.
*( a.l.b) nîşaney nêwî nihênî şarî Mehabad buwe le Jêkaf da u ( m. e . law- 10) nêwî nihênî Sedîqî Heyderî buwe.
Wutarî Sedîqî Heyderî le rojî-î Rêbendanî 1324-î Hetawî,rojî rageyandinî Komarî Kurdistan
Kurdistan, jimare 12, şemo 20-î Rêbendanî 1324 / 9-î Fêwriyey 1946
Xîtabey Axay Sedîqî Heyderî
Ey birayanî xoşewîst! ey qaremanan u şêrmerdanî Kurdewarî!
Emin yek nefer pêşmergey Kurd hêndêk qisey çikole heye ke pêwîste be 'erzî huzarî muhteremî bigeyênim:
1- Sipas u stayiş bo xuday tebarek u te'ala u gewreyî bo hezretî seydî kayinat.
2- Pêwîstî şerafetî yek netewe serbexoyiye.
3- Serbexoyî mîllet feqet be zanayî u exlaqî çak radegîrê.
4- Ragirtinî serbexoyî her mîlletêkî be azayî u qaremanî ew mîleteye.
5- Be bê heqîqet daxil bûn bo meramî muqedesî azadî mumkîn nabê.
6- Her mîlletî biyewê azad bê, debê heqîqet u sedaqet bikate rewştî xoy.
7- Hîç mîletêk natuwanê be bê me'arîf u ferheng azadî xoy rabigirê.
8- De rêgay jînî şerafetmendane da le giyan u mal bibûrin.
9- Bijî ew mîletey ke bo bedest hênanî azadî jiyanî xoş nawê.
10- Azadî,pêwîstî wek yek bûne, u le beramber qanûn hemû wek yekîn.
11- Hîç new'e azadêk îcaze nada heta axir u oxirî 'umir her xetakar bîn.
12- 'Etrî gulawî çak, 'etrî bedel u ce'l deşêwênê.Pêwîste ême 'etrî azadî de memleketî xoman da bilaw bikeynewe ta ce'l u îstîbidad le nêw helgîrê.
13- Azadî 'eqîdey be ser hemû siyasetêkî da hakime.
14- Herçende êwe azadîxwa bin, hen cema'etêkî dî le êwe azadîxwatirin.
15- Kurdistan debê be destî Kurd azad bikirê.
16- De 'eynî azadî da debê muqeyed bin.
17- Ruhî mîllet fîday hîç kes niye, erwahî xadimînî mîllet debê fîday mîllet bin.
18- ême debê înşaelah bêhdarî Kurdistan racî' be pak u xawênî ke lazim niye emin lêre şerhî bidem bigeyênîne ew meqamey ke seydî kayinat be sunnetî dezanê.
le axrî 'erayzî xom da be dengêkî beriz delêm bijî be jiyanêkî ebed pêşeway kurdistan hezretî Qazî Mihemed.
Bijî qaremananî Kurd.
[ Em bira pêşmerge beréze paş qutar bûnî wutarekey êhsasatêkî bê endazey le nêw gwêdêrekanî îcad kirdibû u çend biray xwên pakî dîkeş le ser şanî xoyan danabû u bilîndyan kirdibû u be ne'rete u şirîxeyekî şêrane deyan kut cêjnî serbexoyî Kurdistan le hemû Kurdan mibarek bê u heta dinya heye cêjin u serbexoyî Kurd heta heta bê.
[Kokerewe: Seyd Mihemedî Hemîdî]
Serberz(kapîtan) Mihemed Mehmûd Qudisî
Serberz (kapîtan) Mihemed Mehmûd Qudisî le serdemî Komarî Kurdistan da le zor bone u rêwresmî fermîda be nwênerayetî jeneral mayor Mela Mistefay Barzanî wutey pêşkêş kirduwe u her weha yekêk le nûsere çalakekanî Rojnamey Kurdistan buwe.
Tênînî: em wêneye le zor serçawey çapkiraw da bilaw kirawetewe u em namey Mihemed Mehmûd bo jeneral mayor Mihemed Reşîdxanî Qadirxanzade le bergî yekemî "Dewletî Cumhurî Kurdistan, name u dokumênt, Mehmud Mela 'ézzet,swéd, Azarî 1992 " wergîrawe.
Rojnamey Kurdistan Jimarey 28,çuwarşemo 7-î Xakelêwey 1325 / 27-î Marsî 1947
" Cêjnî Newroz le Mehabad
3- Xîtabey biray xoşewîst Mihemed Mehmûd:
Be nawî Partî Dêmokiratî Kurdî 'êraqewe be boney cêjnî Newrozewe pîrozbayîtan lê dekem.
Gewrekanim, ey rawestawekanî gel! dezanin newroz nîşaney çi deka? emeye ke lem wuteyeda welamî dedemewe.
çaxeha, salhayî dirêje be ser em roje da rabirduwe u gelî Kurd be cêjnêkî xoşî serefirazî nehênawete ejimardin, lew zincîrî esareteda dey naland ke bêgane pêy bend kirdibû u naxoşî u sergerdanî pê tam dekird.Dergay azadî u huqûqî tebî'î însanî lê dadexst, rencî rolekanî bo şikandinî zincîrî esaret u nezanî u jêr desteyî.Em rence gewreye le hemû mawekanî mêjû da ewey le bîr birdibuwewe ke cêjn heye, u rojêkîş heye ke pêy delên Newroz u çaw be seretay behar degeşêtewe.
Gel lew sefere dirêje dirrkawîyey bo geyştin be qîbiley mibarekî ke " serbexoyî, azadiye" tûşî gelêk eziyet u naxoşî hat.
Roj baş ey Newroz, hezar rojbaş.... rojbaş ey cêjnî mîllî rojbaş... ey rojî pîroz! buwîte hoy hênane cêy ew rabirdûaney ke le meydanî şeref da le xwêna gewzîwin.Toy xawenî rûnakî be tîn u cuwan çunkî hukûmetî kurdistan u huqûqî dêmokiratî gelit le jêr bal daye.
Merheba ey cêjnî dilkirawe merheba! ewe roley Kurdistan xoy le çek dawe u le hengawekaniya siperêke bo parêzgarî ew emanete muqedese ke şehîdanî nîştiman boyan be cê hêştutn... bo gelî azad kiraw. rojbaş, hezar rojbaş ! daykî role le xwên gewzekan dilniya bûn çunkî zaniyan ke be xorayî neçûn.Mindalekanman le xorak medresekanyan dlniyan, gel le huqûqî xoy dilniyaye çunkî dezanêt ke destî zalim natuwanê dagîrî ka, be tewawî boy derkewin ke ewîş wek ademîzadî dî be azadî dejî u berî zanistî u pîşesazî xoy dexwa u mîwanî şarstaniyetî u bazrganî boy debête yekétîyek u le duwayî ew roje hîç zalimêk u bekarhênerêk natuwanê dest rencî bidzêt. Hîç demêk firmêsk be ser ew cewanane da ke debine sıperêkî polay le ruy hêrış u zebir bedestîda narêjrê. na, hîç demêk gwêman le hawarî sergerdanî birsî nabêt, dengî ew azaraneman nayete gwê ke destî dırrnde le giyanî gelda be cêy hêştuwe.çaxî parêzgarî kerametî însan le gel newrozî azadî da dest pêdeka.
Newroz! ey seretay jiyanî nwê! ranawestîn, sard nabînewe, her wekû geyştîne lûtke u hîçî tirî le duwa nebê. hêşta le seretay 'ehdî nwéyn.Pêwîste le nwê we dest bikene kar u bikewîne çalakêkî bê sistî.
Ey Newroz le 'êraq da kurd heye le zincîrî esaret u jêr destî dan çawyan birrîwete to u dilyan pir le hîwaye bo rizgarbûn u azadî. Le Turkiya da dil şikawe,çunkî be bendî asinîn bend kirawe, êsta xoy ko dekatewe be hîwadarî ew jiyanewe ke to dergay rizgarî bît.
Ey hewel newrozî hukûmetî nwê bibere rojî bend şikandin bo nîştiman, bibere rojî bilîndî Kurd le gel karwanî mîlletanî pêşkewtû da bibe berêwe.
Bijî gelî Kurd be jiyanêkî kamranî wek kamranî dinya le seretay behar da.
Bijî hukûmetî Kurd damezrênerî rojî azadî gel!
Bijî serokî hukûmetî nwê cenabî Pêşeway Mu'ezem
Bijî serkirdey hêzî azadî Ze'îm Mela Mistefay Barzanî
Bijî newrozî hîwadar u jiyanî pir asayiş u kamranî.
Mayor(serlk) Xeyrula 'Ebdulkerîm le Efseranî Komarî Kurdistan
Rojnamey Kurdistan Jimarey 51,çuwarşemo 8-î Cozerdanî 1325[-î Hetawî] / 29-î mey 1946)
I'tay Derece
Le netîcey lexorabirduyî u xo fîdakirdin bo hîfzî azadî nîştiman le merheley ewel da u le paşanîş le ser teqazay jeneral Mistefa Barzanî beramber be emrî Pêşeway Mu'ezem ew bira xoşewîst u berzaney Barzanî bew derecaney xuwarewe: axay 'êzet 'Ebdul'Ezîz,Mîrhac Ehmed,Mistefa Xoşnaw,Bekir 'Ebdulkerîm be derecey podpolkovnîk ye'nî(nayîb serheng),Nûrî Ehmed Teha,Xeyrula 'Ebidulkerîm u Celal Emîn Mehmûd be derecey mayorî ye'nî(sergurd),'Ebidulrehman Teyîb Muftî u Mihemed Mehmûd be derecey kapîtanî yanî(serwanî)le layen wezîrî berzî Hêzî Kurdistan be hoy ehkamat muftexer kiran u pêyan îblax kira.
Têbînî : em uwêney le zor serçawey sebaret be komarî kurdistan da bilaw kirawetewe
Serpolî-2 Mîrhac Ehmed Akreyî Fermandey likî 2-î Hêzî Barzaniyan u Bazresî Cebhey Seqiz
Têbînî:Em wêneye le ruy wêneyekî be komel ke katî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mehabad [sêptambrî 1946] helgîrawe u le kitêbî William Egleton da çap kirawe, saz dirawetewe.Namey Serpolî-2 Mîrhac Ehmed bo jeneral mayor Hemereşîd Xanî Qadir Xanzade le bergî yekemî "Dewletî Cumhurî Kurdistan,Mehmud Mela 'ézzet" wergîrawe
Serpolî 2 Mistefa Xoşnaw Fermandey Likî 1-î Hêzî Barzaniyan
Têbînî: em wêneye le zor serçawey lemer mêjùy komarî Kurdistan da bilaw kirawetewe. Em belgeyey namey serpolî 2 Mistefa Xoşnawe bo Jeneral Mayor Heme Reşîdxanî Qadrxanzade fermandey Hêzî Bokan u menteqey Bokan le bergî yekemî "Dewletî Cumhurî Kurdistan,name u dokumênt,Mehmud Mela 'ézzet, Swéd, Azarî 1992" wergîrawe.
Serpolî-2 'êzet 'Ebdul'ezîz
" Rojnamey Kurdistan jimarey 53, Dûşemo 13-î Cozerdanî 1325[î hetawî]/ 4-î Juwenî 1946
Nwênerekanî Kurdistan u Taran le Seqiz
Rojî Yekşemo 5 – 3 – 25 heyetî numayendeganî hukûmetî Kurdistan geyîne Seqiz. Lay rojawa serleşkir Rezmaraş le gel sê nefer numayendeganî Azerbaycan: 1- axay Cewdet wezîrî kar 2- axay 'Elîzade mufetîşî mexsûsî cenabî Pîşewerî 3- axay Azerpadgan fermandarî Meraxe le Taranewe wardî Seqiz bûn, se'atêk le şew çûbû celese le menzlî sertîp Humayûnî teşkîl bû, muzakere ta sê se'at u nîw tûlî kêşa:
1- serheng 2 'êzet 'Ebdul'ezîz bo kirdinewey celese be zimanî Kurdî beyanatêkî zor başî kird ke cumle be cumle be zimanî Farsî tercume dekira.Bînay ew beyanate le ser ewe bû ke zor cêy xoşwextiye legel birayanî Azerbaycanî da dostêkî mehkem u birayetêkî tewawman bo hasil buwe u lem celeseş da wa diyare ke birayanî Fars meylyan le ser husnî tefahume ke teqazayan kirduwe eme bêyîne Seqiz u axay serleşkirîş bo muzakerat le Taranewe hatote êre.Ta êsta ke dû biray Azerbaycanî u Kurd destyan pêk dabû,hewyaman heye ke legel birayanî Farsîş da le ser eslî birayetî mûwafeqet hasil bibê u bibîne sê bira.
2- Axay serleşkir Rezmara le paş beyanatî biray xoşewîst kak 'êzet menzûrî celesey beyan kird ke çunkû bem zûwane dûbare muzakeratî beynî dewlutî merkezî Taran u numayendeganî Azerbaycan u Kurdistan dest pêdekirêtewe le ber ewe ke muzakere le ser eslî husnî tefahum ser bigrê wa be çak zanra ke em meclîse lêre teşkîl bibê u karêkî wa bikeyn le tewawî cebhe da ta duwayî muzakere aramî berqerar bêt.
3- serheng 2 kak 'êzet cuwabî dawe ke eslî hatint ême le ser î'tîbarnameyeke be eme dirawe u eweye ke sabît bikrê şerî Qarewa, berwarî ( 9-î Banemer ) hewel car hemle le teref kêwe buwe, ca le ser em esle çendîn delîlî beyan kird lewane yekêk ewe bû : be hemû qa'îdêkî herbî hemîşe telefat le 'îdey muhacîm ziyatir debê, çun le 'îdey nîzamî êran lew şere da telefatêkî zor buwe u le 'îdey eme yekêk xwên le qamkî nehatuwe, ewe xoy delîle ke 'îdey nîzamî êran hemley kirduwe boye lêyan telef buwe, emma hî ême çun le sengerî xoyan da bûn gulle neygirtûn. delîlêkî dî eweye le esîranî xotan ke le Mehabad u Tewrêzin bipirsin ta lêtan me'lûm bêt ke nîzamî êran hemley kirduwe.
Sertîp Humayûnî kutî: min 'îdeyekim bo şîmalî Seqiz nardibû emma neçûbûne xakî Mehabadewe, lew sûrete da ewe be hemle mehsûb niye.
Serheng 2 kak 'êzet le cuwabî da wutî: Seqiz u Mehabad le yek cwê nîn, her dûk xakî Kurdistanin,her kwê Kurdî lêye ême be hî Kurdî dezanîn.Lew beyne da biray xoşewîst kapîtan Se'îdzade le ser dû sê metlebî dî le qebîlî firînî teyare u hênd şitî dî pîley be sertîp Humayûnî girt, çun sertîp Humayûnî delîlî heqî be destewe nebû naçar le meclîs weder kewit, îdî nehatewe.Le axir da axay serleşkir Rezmara îqrarî kird ke lewe da 'îdeyek le Seqizewe nêrdrawe bo ser 'îdey Kurdistan hîç qisey têda niye, mewzû'î hemle bew core le celesey resmî da me'lûm bû ke xetay nîruy êran buwe.
4- Mewzû'î berqerarî aramî le cebhe da le paş giftugoyekî zor u mutale'ey nexşecatî nîzamî êran be îtîfaqî araء qerar kira ta tewaw bûnî muzakere hîç layek heqyan niye biçne pêşewe, debê her kes le her cêyek heye rabiwestê u hîç laş heqyan niye teqe biken.Zîmnen serleşkir Rezmara teqazay kird ke hêzî Kurdistan çuwar hezar gez le dewrey Seqiz dûrewe kewin u sê hezar gezîş le ser cadey beynî Bane u Seqiz bikşênewe u bo lay xorawa, ta nîzamiyanî êran bituwanin be azadî bo 'îdey Bane u Mîredê azuxe berê biken u le muqabîl da îmzayan da ke teyyaratî ewan her be ser cade da heqî hereketî bibê u 'elawe sê nefer numayendey xoman hemîşe le Seqiz u Bane u Serdeşt da hebê u nazrî karî ewan bin ke 'îde u muhîmat bo ew sê nuxte le teref dewletî êranewe berê nekrê, emma eger 'îdeyan bo 'ewez kirdinî neferatêk ke wadey xizmetyan tewaw buwe bêt manî' nebin.Ew mewzû'e be meqamatî berzî merkezî xoman 'erz kira le cuwab da fermuyan ke le ser eslî îhtîramî dû terefî ême herçend bikşêynewe duwawe, nîzamiyanî êranîş her bew qerare debê bikşênewe duwawe,dena xeyre mumkîne u her cêyek ke îşxalman kirduwe her le dest ême da debê u cadeş be cê nahêlîn.Her bew core le celesey resmî da be axay serleşkir Rezmara cuwab dirawe.
5- Le mudetî 38 se'at ke ême le Seqiz buyn fermandey nîzamiyanî êran çend car hawarî bo ême nard ke ewa le Mîredê şere werin mehêlin, ewa cadey beynî Seqiz u Sine hêzî Kurdistan dagîrî kird biçin biyan gêrnewe.Ta wabû bo ewey nehêlin teqe bikrê nwênerekanî Kurdistan le maşên da ke beydaxî şehametî Kurdistanî le ser delerawe le Seqizewe be ser cadey Bane da hatîne hereket u le pişt serî ewanewe maşênî nîzamiyanî êran ke yekêk le numayendeganî u dû serhengî têda bû le jêr penah u hîmayetî beydaxî berzî Kurdistan da hêwaş hêwaş be duway ême da dehat, le Ayîçî, le Temûxe, le Belecer u le exlebî kêw be çawî xoyan 'îdey munezemî pêşmergan u serkirdanî Kurdyan dedî ke çon le kemalî şehamet u bê bakî da ew cêyaneyan dagîr kirduwe u muntezîrin be mehzî sadir bûnî ferman qelbî dujmin heldrin.
yekêk le nwênerekan, Ibirahîmî Selah”
Têbînî: em wêneye le zor serçawey sebaret be mîjuy Komarî Kurdistan da bilaw kirawetewe
Dû Nûsrawey M.Arya [Menafî Kerîmî] De Gowarî Nîştman Da
Nîştman jimarey – 2 salî yekem Xezelwerî 1322-î[hetawî]
Ey Lawî Kurd
M.Arya - 27 xawendî mîdalî alay Kurdistan
Le rêgay wedest hênanewey serbexoyî Kurdistan – le pênawî serbestî Kurd – bo le naw birdinî hemû em çewtî u narewayaney le Kurdewarîda heye, bo estandinî heqî meşrû'î xot u duwayî hênan bem hale perêşaney êstay qewmeket u berberekanî le gel ewaney hez be dîlî u êxsîrîman deken helste!
Jiyan be bê serbestî u serbexoy çiye? rabe! daykî nîştman çawenuwarî qiyamî toye; qiyamêkî wa ke le cadey şarstanêtî dernekewêt; qiyamêkî hemû çarereşî u negbetêkî le ser netewe u hawnîştmanekanit helbigirêt. Helste! nêhzetêkî bike çunkû sewrey lawekan desmaye u xezêney rojî tenganey nîştmane; hîwa u umêdî rizgar bûne.çi xoşe em roje ke dengî lawekanî Kurd bo wegîrxistinî serbestî em mîllete mezlûm u heq xurawe dunya bixate cunbiş u cûlanewe .
Ey lawekanî kurd rêkkewin.Qudret u îqtîdar le rêkkewtina şêrdirawetewe, be nîruy êketî u birayetî be şimşîrî nîştmanperwerî ew destaney be naheq bo ser wulatî êwe dirêj kirawin u estoy birakanit rêk dekuşin biperêne u xakit pakî Kurdistan bêne wêney beheştî xoş u xurem.
Ey lawî hêzdarî Kurd têbikoşe! ta wekû bapîrekanit le wulatî "Nayrî", "Kurdten",
" kurdiyen" da be dunyayan nîşan da etoş hêz u tuwanayî xot pêşanî danîştuwekanî ruy zewî bidey, meger nazanî çon be naheq u zulm em xake pîrozey toyan dabeş kirduwe u her parçeyekî xirawete jêr hukmî dewletêkî bêgane ke be arezuy xoyan le hemû ew nê'metaney xuwa bexşîwêtî be Kurdistan kelik estênin u bo ewey netewey Kurd neperjête ser fikir u xeyalî azadî xoy her roje be new'êk serî gerim eken.
Rojêkî be pare u diraw 'eşîretekanman hel dexeletênin u eyan ken be berhelist u manî'y karî lawekan; carêkî tir be wesîley karbedestanî xoyan towî nîfaqyan le nawa epirjênin u be gij yekyanda eken ta yektir bikujin. Axir ta kengê wa bê mubalatî debî, boçî meger to gwêt le ah u ah u naley daykî nîştman niye wa bedest bêganewe egirî u enalênê.Rapere u bigere firyaî daykî nîştman ke le to ziyatir kesî niye bigate hawarî.
Nîştman 7- 8 – 9 salî yêkem Xakelêwe,Banemer- Cozerdanî 1323-î[hetawî]
Qewmî Kurd Layqî Jiyane
A.l.b ; M.Arya 26
Bê guman bûnî netewey Kurd le çerxî Bîstema bo cextî (îsbatî) nemrî em role aza u zirîngey regezî "Arî" delîlêkî gewre u b ehêze u her weha pêşan deda lewew duwaş Kurd bo jiyanî liyaqetî heye.
Zor mîlletî hêzdar u gelêk hukûmetî zilî wa bûn ke bo manewe u nemirdinî xoyan ewende têkoşawin ta becarêk le naw çûn u pûç bûnetewe ya têkel be neteweyekî le xoyan ciyawaz bûn; belam Kurd degel ew hemû mewanî' u berhelstaneş ke dujminanî boyan hazir kirduwe be hoy zanayan u bilîmetekanî xoy beranber sûranî çerxî zeman şêrane rawestawe u lafawî rojgar neytuwanîwe le nawî bibat.
Her laperêkî le dîrokda helî bideytewe be zimanî bêdengî bot degêrêtewe ke le qurûnî pêşû da Kurd çend hukûmetî gewreyan binyad nawe u lem duwayaneş da ke Kurd de jêr beydaxî 'Usmanî da jiyawin wenebê be zorî şimşîr milyan bo ew dewlete keç kirdibê, belkû hukûmetî 'Usmanî ke ew demî be nawî (xelafetî îslam ) ewe îdare dekra ewanî bang kirde jêr beydaxî îslam;Kurdî bestezimanîş ke dilêkî sade u pak u xawênî heye, hemû kes wekû xoy dezanê,bo pêşkewtinî karubarî îslam milî bo cenabî xelîfe keç kird, îtir xo nihênî dilî xelkîş, Kurdî sade u dilpak be cêyî xoy netewe pêşkewtuwekanîş zor kemî têdegen. Kurd way dezanî xelîfe sêberî xuwaye le ser zewî, her kes le fermanî derçêt xuwa deybate cehennem! îdî neydezanî le duwayî da destî dekirêt be zaxa u hemû rêwşwênêkî Kurdayetî lê men' dekirêt, kuştubirêkî bê manendî tê dexirê u hemû huqûqêkî lê xesb deken.
* Menafî Kerîmî le çawpêkewtin legel Govarî Ruwange (jimarey 11, Oktobrî 2002) delê be rêgey 'Ebdulrehmanî Zebîhî yewe bûte endamî komele u nawî nihênî
( M.Arya u jimarey 21) buwe.Keçî lew dû wutarey le "Nîştman" da çap bûn carêk nûsrawe ( M.Arya 27) u carêk ( M.Arya 26).Bêşik ewane heley çapîn, çunkû însan nêwî xoy le hemû kesî dîke baştir dezanê.
Lêkolerewey Kurd Seyid Mihemedî Semedî le kitêbî " Négahî be tarîx Mehabad ' da delê be hawfikirî le gel Qadrî Muderîsî u Sedîqî Heyderî Farûqî hêndêk le nêwe nihêniyekanî endamanî komele u remzî dîkey sax kirduwetewe, bo wêne: A.l.b nîşaney remz buwe bo şarî Mehabad
Nasandinî Wezîranî Hukûmetî Komarî Kurdistan Le Layen Menafî Kerîmî yewe
Menafî Kerîmî yekêk le kadre paye bilîndekanî Hîzbî Dêmokrat u Komarî Kurdistan le yaddaştekanîda ke wekû perawêzî bîreweriyekanî Se'îdî Humayûn bilaw buwetewe:
" Pîşewayé Bîdarî Xatératé Se'îdé Homayùn,bé kuşéşé Haşémé Slîmî,mueséséyé çap u Neşré Aras, Erbîl 2004" be kurtî her kam le wezîrekanî hukûmetî Cumhûrî Kurdistanî nasanduwe u denûsê: "şerhî halî kurtî her kam le wezîrekanî hukûmetî Cumhûrî Kurdistan u ew pile u payaney heyanbû awaye:
1. Sedrî Heyet Reyse ( serokwezîr) Axay Hacî Babe şêx,xelkî şarî Bokan bû, le katî rageyandinî Komarî Kurdistan da temenî 68 sal bû.Berêzyan le binemaley seydekanî Zembîl bû u le kar u barî şer'î da zor zana u karame bû.Le hestan u danîştinî giştî da le gel xelik baş decûlawe.endamî J.K nebû,le salî 1324 le gel bizûtnewey neteweyî Hîzbî Dêmokirat kewit u le salî 1333-î Hetawî le dêy Turcan wefatî kird.
2- Mihemed Husênî Seyfî Qazî wezîrî ceng, amozay xudalêxoşbû Qazî Mihemed piyawêkî heta bilêy be xowe bû. Le yekêk le dêyekanî nizîk Miyanduwaw da denîşt . Dilxwazane bibû be endamî J.K .Fermandeyî erteşî neteweyî kurdistanî be estowe bû.Berêzyan kesêkî zor germ bû u biwêrî u azayî le bawkî Seyfulquzat şa'îrî şorişgêrî Kurd bo be mîrat be cê mabû.
3- Menafî Kerîmî 25 salan le endamanî J.K, yarîde danî Qazî Mihemedî le karubarekanî le mer komîtekanî hîzbî be estowe bû.
4- Mihemedemînî Mu'înî wezîrî kîşwer nizîkiyekî zorî legel bazrgananî şûrewî le Tewrêz hebû u cêyî bawerî u dilniyayî ewan bû.
5. Seyid Mihemedî Eyyûbyanî Merkezî ( Tehazade) wezîrî bêhdarî lawêkî sî sale bû u bo xoy xoy pêgeyandibû u le endamanî le mêjîney komeley J.K. bû.
6- 'Ebdulrehmanî êlxanîzade (Muhtedî) wezîrî karubarî derewe le xawen milkanî be destelatî şarî Bokan, xwêndinî ayînî zor başî hebû yekêk le endamanî helkewtùy J.K. bû,temenî nizîk 35 sal debû u lepênaw J.K. da çermeseriyekî zorî kêşabû.
7. Simaylaxay êlxanîzade wezîrî rê temenî 35 sal bû kurî Mehmûdaxay êlxanîzade, le binemale bedestelatekanî şarstanî Bokan bû.le salî 1944 da bû be endamî J.K.
8- Ehmedî Ilahî wezîrî abûrî temenî 40 sal bû, le seretay damezranî J.K. da bû be endam.Nasiyawiyekî başî hebû le ser pirsî abûrî.
9. Xelîlî Xusrewî 38 salan wezîrî kar le endamanî J.K. bû, le seretawe ke teşkîlatî Hîzb be tewawî nihênî bû zorbey danîştinekan le malî berêzyan dekran.
10- Kerîmî Ehmedeyn wezîrî post u têlêgraf, 40 salan bû, le salî 1945 da bû be endamî J.K.
11- Hacî Mistefay Dawudî 55 salan le binemale nasrawekanî Mihabad bû, le salî 1945 da endametî J.K-î pejrand, le tecaret u sewda u mamle da zor zana u agay le meselekanî rojane bû.
12- Mela Husênî Mecdî 65 salan wezîrî dad,xwêndewartirîn u benêwbangtirîn piyawî ayînî bû u î'tbar u bayexî dînî u qezayî zor berzî hebû.
13- Mehmûdî Welîzade,23 salan medresey berzî kiştukalî Kerecî tewaw kirdibû, le salî 1943 da bû be endamî J.K.,le karubarî kiştukal da xawen ra bû.
14- Sedîqî Heyderî wezîrî tebilîxat le damezrêneranî J.K., le karubarî hîzbî da zor çalak bû u le pênaw azadî Kurdistan da zehmetî zorî kêşa."
Helbet,wek lew zanyarîyaney le jimarekanî berdestî Kurdistan derdekewê,Mîrza Menafî Kerîmî le seretay damezranî hukûmetî Kurdistan da wezîrî ferheng nebuwe, belkû yek le helsûrawe serekiyekanî hîzb u tenanet ber le derçûnî beyannamey rageyandinî "Komeley Dêmokiratî Kurdistan" yek le endamanî ew heyete buwe ke legel Qazî Mihemed çûne Bako.
Jimarey 40-î rojnamey Kurdistan [ şemo 7-î banemerî 1325 /27î Awrîlî 1946] namey mudîrî medresey Xusrewî, Hebîbî bilaw kirduwetewe ke denûsê : " Axay mudîrî muhteremî rojnamey berzî Kurdistan îstîd'aman waye ew çend 'erayzî xuwarewe le rojnamey berzî Kurdistan çap bifermùn !
Emin le teref tewawî mamostayanî medrsey Xusrewî le dananî hezretî axay mîrza Menaf Kerîmî be sîmetî wezîrî Ferheng u axay Dilşad Resulî be sîmetî mu'awîn u bazresî kulî wezaretî Ferheng îzharî supas u qedirzanî dekeyn u amadeyîdman heye ke lewey duwa ferheng le jér tuchatî şexsî riyastî mu'zemî Cumhurî Kurdistan u ew dû zate mubarke be întîha dercey tereqî xoy bigat.
Mudîrî Medresey Xusrewî, Hebîbî "
Mîrza Menafî Kerîmî sebaret be karî xoy le wezaretxaney ferheng her le yadaştî perawêzî bîreweriyekanî Se'îdî Humayûn da denûsê: "ew rojey ke îdarey ferhengî Kurdistan kewte ber dest min, hestim kird bo cêbecê kirdinî ew karaney xirawne ser estoy min le dahatû da le gel kêşey zor qurs u dijwar berewrû debim. le Xermananî 1320we ta salî 1324 teqrîben hemû fêrgekan daxiraw yan nîwe daxiraw bûn u wez'î xanùy ewan u ders dadanî sawayan le hemû rùyekewe narêk u pêk u şipirze bû u bo gutnewey zimanî Kurdî ne kitêbêk hebû u ne mamosta, le layekî dîkeşewe bo kirdinewey fêrgekan le hemû layekewe guşar dehat,çi çareyek cige lewe nebû le Kurdistanî 'êraqewe kitêbî Kurdî bihêndrê,bew biryaraney wa le layen Heyetî Ferhengî ra dira le maweyekî kem da ew kitêbaney pêwîst bûn geyiştinê u duway gorranî pêwîst le çapxaney Mihabad amade kiran u kitêbe tazekan le fîrgekan u kitêbixane giştiyekanî şarî da bilaw kiranewe, hawkat le gel kiranewey fêrgekan çend nefer le amojgaranî 'êraqî be dilxwazî xoyan be mebestî deris dadanî zimanî Kurdî be nawekanî 'Usman Danîş,Mihemed Wurdî, 'Ebdulqadr Ehmed,Cemîl Behaeldîn hatine Mihabadê. Xwêndkaran be şewq u zewqêkî zorewe ke çaweruwan nedekira hatine polekanî ders,u bew mirxe zorey ke heyan bû le mawey kemtir le mangêk da elfupêtkey Kurdî u ta radeyekîş xwêndin u nûsîn fêr bûn u bew pêye ew gîrugirftey wa le seretawe wa dadendira cêbecê kirdinî mihal bê be hasanî berteref bû.
çuwar mang le hukûmetî Kurdistan têperî bû u lew maweyeda kemukurtî u kêşey karubarî perwerde ta radeyek belada xira,belam îdare kirdinî medresekan le gel ew hemû hewleş ke dirabû pêdawîstî be cîdiyetêkî ziyatir bû,bo pêşgirtin lewey ke karekan nekewnewe ser yek u karî ferhengî çetî tênekewê axay Biraymî Nadrî m kirde cêgirî [wezaret] î Ferhengî Kurdistan, nawbiraw yekêk le lawanî xwêndewarî Kirmaşanî u lîsansî edebîyat bû,berêzî lawêkî zor helsûraw u le cêbecê kirdinî karekan da cîdî bû, şew u roj bo demêkîş çiye le pê rageyştin be pêdawîstiyekanî fêrgekan tenexî ne dekird u erkekanî xoy be baştirîn şéwe pêk dehêna u min be fikrî asûdewe be karekanî dîkey hîzbiyewe xerîk bûm."
Derecey Nîzamî Endamanî Komîtey Néwendî Hîzbî Démokratî Kurdistan
Le rastewe bo çep: 1. Serpolî 2 Mihemedî Yahû,2. Serpolî 2 Wehabî Buluryan,3. Serpolî 2 Husênî Zêrîngeran [ Firuher] , 4.Serpolî 2 Menafî Kerîmî, 5,Serpolî 2 Dilşadî Resûlî ,6. Mayor [ Serlik] Mîney şerefî
Em wêneye le fîlmêkî belgeyî wergîrawe ke le layen Fîrqey Dêmokiratî Azerbaycan ra amade kirawe. Dew fîlme da ke nizîkey 52 deqîqeye,bo mawey 10 deqîqe dîmenî karbedestan u pêşmergey Komarî Kurdistan guncêndirawe. Ew dîmenane î bone u munasebetî ciyawazin.Be daxewe ta êsta tewaw bom sax nebûtewe ke em wêneye u hêndêk dîmenî dîkey ke duwatir lêre da bilawyan dekeynewe î çi boneyekin,belam bê goman î tarîxî ber le 25- 4 – 1325-î hetawî wate rojî kûjranî Serpolî 2 Mihemedî Nanewazden.çunkû lem boney san u rêjeye da cige le dîmenî Pêşewa Qazî Mihemed, Hacî Babeşêxî Siyadet,Jeneral Mayor Mihemed Husênî Seyfî Qazî,dîmenî Serpolî 2,Mihemedî Nanewazadeş debîndirê.
Ew pile nîzamîaney serewem be pêy ew agadariyey William Eagleton nûsîwe ke delê:" endamanî komîtey nawendî Hîzbî Dêmokratî Kurdistan ke zorbeyan le kabîney hukûmet da bûn,eger yûnîformî nîzamî amal Rûsiyan deber kirdiba derecey serpol 2 yan hebû".
Wêney 'Ebdulay Birayim şemzînî aktorî serekî Daykî Nîştiman
şanoy Daykî Nîştiman
Be rîwayetî Menafî Kerîmî
Hawînî salî 1324-î hetawî / 1945-î Zayînî
“Hêşta nazanim nûserî şanoy Daykî Nîştiman çi kesêk yan kesanêk bûn.Ew şitey lew u lemim bîstuwe eweye hêndêk le cewananî Mehabadî le duway rûxan u têk tepînî hukûmetî Reza Xan le salî 1320-î hetawî [ûtî salî 1941-î Zayînî] be hebûnî azadiyekî rêjeyî,car u bar le dewrî yektirî ko debûnewe u be zimanî Kurdî rahênanyan le ser şanoy Daykî Nîştiman dekird u berêweyan debird.
Daykî Nîştiman be şîweyekî diltawên le katêk da dest u pil u laqî le kot u zincîr dabû u nuştabuwewe u heldelerzî u taqetî royiştinî nebû dehate ser şano u bîneran be dîtinî ew wez'e diltawêney Daykî Nîştiman xem u pejareyekî zor daydegirtin u be taybetî be bîstinî hawarî diltezênî mindalekanî,firmêsk de çawyan detiza u dîtinî ew şano pejarengêze şwênêkî qûlî dekirde ser hest u nestî bîneran.Eslî şanoke le 5 beyt şê'rî şa'îrî be nêwbangî Kurd 'Ebdulrehmanî şerefkendî ( Hejar) îlhamî wergirtbû:
Cûceley Nîştiman *
Rawkerî bedxû, xwên rêjî xwên xor/ eto bî u xuda ,besiye zulm u zor
emcarş bim de molet u mewda/ roley şîrînim le şîrîn xewda
le jêr balm da,ray meperêne /hêlanekeman lê merûxêne
le xwênî xom dil, endêşê naka/ belam detirsim tîrt xeta ka
nedirê le min,we rolem kewê /cergekem bibrê le şîrîn xewê
dindûkî şûşî, şûşey giyanime/ xet u xalekey, xetî giyanime
to baxeber nî le êş u derdim /dil debirjênê henasey serdim
le daykit pirse, pêt delê halim /înca tam dekey jiyanî talim
pêm xoşe bimrim nek cûcelekem /birencê u bipsê bendî dilekem
Hejar cûceley nîştiman etoy/ wehay xoş dewêy bewefabî boy
şa'îr awa degêrêtewe ke melêk le nêw lik u popî darêk da hêlaneyek bo xoy u cûcelekanî pêkewe denê ta lew hêlaneye da be xeyalî asûde mindalekanî bexêw ka. Cûcelekanî wurde wurde bazelle debin u we cimucûl dekewin u daykyan be renc u kwêreweriyekî zor dan u awî rojaneyan bo peyda deka u agay lêyan debê.
Le pirr le dûrewe sê rawkerî lê peyda debin her yekey le layekewe berew hêlanekey dên.Dayk hest deka rawkerekan zor bê beze u dilreqin,u bibê u nebê deyanewê rawiyan ken.Rawkerekan be çawî quşqî temaşay emla u lay xoyan deken ta degene bin ew darey meleke u cûcelekanî hêlaneyan lê danawe.Daykeke zor peşêwe u leswêy mindalekanî nazanê çi bika.Yekêk le rawkerekan xerîke sêreyan lê bigirê. Dayik be hat u hawar u pirmey giryanewe be ser rawkereke da deqîjênê:ey rawkerî xwên xor dezanim be temay rawî ême hatùy.ême boxoman le sûçêkî em lêreware hêlaneyekeman pêkewe nawe lêman merûxêne,le jêr balim da cûcele nazdarekanim nustûn,le xewyan rameperêne.ême em hêlane piçkolaneyeman be xwênî dil durust kirduwe lêman têk mede.Dindûkî şûşî cûcelekanim şûşey giyanime,xet u xalî per u balyan nîşaney giyanime.Emin le mergî xom natirsêm,belam tirsim leweye ew tîrey tên heldekey ser bika u we ber rolekanim kewê,le şîrin xew rayan perênê u bendî cerg u dilim bipsênê.
Ew kesey dewrî Daykî Nîştiman-î degêra 'Ebdullay Nehrî bû ke le salî 1360-î Hetawî koçî duwayî kird. Ew le cilubergî dayik da be dengî xoş u dilnşînî xoy be ahengêkî xefetawî ruwew rawkerekan ew şê'raney serewey dexwêndewe u degirya.'Ubeydîlay Eyûbiyan u Sîrûsî Hebîbî dewrî mindalekanyan degêra u ew demî her dûkyan mêrdmindal u le temenî 13 – 14 salî da bû.Sîrûsî Hebîbî lawêkî wêçû u bewec bû u dengî zor xoş bû u karî le ser dilî bîster dekird.Ew kirasêkî sipî deber dabû u çûbû deqalbî pepûleyekewe,deste barîk u şûşekanî ruwew asman heldehêna u yek le şê're be nêwbangekanî Hacî Qadrî Koyî dexwêndewe ke le pesnî xuda daye.
Ey bê nezîr u hawta, her toy ke berqerarî / bê dar u bê diyarî, bêdar u payedarî
be zimanî mindalane le katêkda kulî giryanî le ewkî da bû le xuda deparawe daykî biparêzê u le çing rawkeranî rizgar ka.Nale u nuzay mindalaney ewende diltawên bû dilî hemû bîsterêkî dexiste of u janewe.
Lew hale da bîneran bê ewey bituwanin pêşî xoyan bigrin zorr zorr degiryan. şanoyeke le hewşey malêk pêşkêş dekra bo ewey der u dirawsêş lêy bê beş nebin. Ew jin u kiçaney şanokeyan le pişt penceran,le ser dîwaran u le ser serbananewe dedî,neyan detuwanî pêşî giryanî xoyan bigirn u gorr gurr firmêsk le çawyan dehate xuwarê u hîç bînerêk nebû ew şanoye karî le ser neka u be dîtinî xem daynegirê.Le şanoke da,duwa car mindalan bin pîlî daykiyan degirin u helîdestênên u maçî deken u dilî dedenewe ta ewey ke le sayey pêkêşî u wurey ewan da,daykî nîştiman le mirdin u yexsîrî u le çing rawkerekan rizgarî debê.Ew şanoye le şarekanî Mehabad, Nexede, şino u Bokan pêşan dira u xelik be germî pêşwazîyan lê kird."
Serçawe : " Pîşewayè Bîdarî, Xatératé Se'îdé Homayùn,bé kuşéşé Haşm Selîmî, be zimanî Farsî ,Mueseséyé çap u neşré Aras, Hewlér, 2004.” Laperrey 38,39 wergér:Hesen Qazi
*Be daxewe em şê'rey Hejar lew kitêbey serewe da be kem u kùrrî u alugorewe çap kirawe,boye şê'rekeman le rùy nusxey çapkirawî ke le jimarey 5-î Nîştiman Rêbendanî 1323-î Hetawî, lapere 20 da bilaw kirawetewe nûsiyewe.
Seyd Mihemedî Semedî le kitêbekey da " Négahî bé tarîxé Mehabad" wêneyekî 'Ebdullay Nehrî çap kirduwe ke le şanoy Daykî Nîştiman da dewrî daykî gêrawe u denûsê: " Bîrî zîndû bê " 'Ebdullay Nehrî" nasraw be " 'Ebdullay Biraym şemzînî" le opêray Daykî Nîştiman da dewrî serekî hebû.Ew şanoye le mangî marsî 1945 [Xakelêwey 1324 ] le Sablaxê pêşkêş kira. Dengxoşî 'Ebdullay Nehrî le hemû kwéyek dengî dabuwewe.Le payîzî salî 1360-î Hetawî da koçî duwayî kird.Ruhî şad bê.Seyid Mihemedî Semedî le wutûwêjêk da delê 'Ebdullay Nehrî heta mirdinîşî xelik her be " daykî Nîştiman" nêwyan heldawe.
Hunermendî şano Birayimî Ferşî sebaret be Daykî Nîştiman rîwayetêkî dîkey dirêjtirî le ser binemay wutûwêj le gel Xenî Bulûryan nûsîwe.
Têbînî:wêney serewe be sipasewe le kitêbî " Négahî bé Tarîxé Mehabad" Seyid Mihemmed Semedî" wergîrawe.
Dû belge sebaret be kongirey yekemî Hîzbî Dêmokratî Kurdistan 2-î Xezlwerî 1324-î Hetawî
Kurdistan , jimare 302 , şemo-î Xezelwerî 1329/ 29 -î Oktobirî 1949
organî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan ( le layen destey nûseran derdeçêt)
Têwersûranî pêncemîn werzî hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan
Pênc werz lemew ber de berwarî 2-î mangî Xezelwer da hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan le bajêrî Mehabad be îştirakî 270 – nefer nwêneranî tewawî çînekanî Kurdistanî mezn saz bû. Ew kongireye de mêjùy berberekanî netewey Kurd da xawenî kelkêkî zor gewre ye u bo kerretî hewel yêketî îrade u awat u amancî çînekanî Kurdistanî be îsbat geyand. Ew kongireye,diro, tebilîxat u buxtanî çendîn werzey dagîrkeranî êran u 'êraq u Turkiyey sûr kirdewe.Wekî me'lûme dujminanî netewey ême dayma dawayan dekird ke goya yêketî îrade u amanc de nêw netewey Kurd da de gorê da niye.Faşîstekanî Turkiye dawayan dekird ke " mebestî kurdayetî " le Turkiye da nemawe.Dem u dezgay Reza Xan be xoy defşî ke de nêwan 'eşîretekanî Kurdistan da nêwan naxoşî u dujminayetî pêk hênawe u heta hetaye le nêwan hel nagîrêt.
Belam hatinî nwêneranî tewawî Kurdistanî mezin u 'eşîretekan bo kongire îzharatî ewan de kongirey nawbiraw da dîwî awejùy dujminanî netewey Kurdî wederxst.
Ew nwêneraney ke bo kongire helbjêrdrabûn,le derdî netewey Kurd u le zulm u zorî dagîrkeran nîsbet be Kurdan be çakî agadar bûn u bo xoyan de nêw agirî zulmî dagîrkeran da desûtan.Degel ewey ke dagîrkeran bo pêşgîrî kirdin le hat u çoy Kurdan sinûre dataşrawekanyan qayim kirdibû,degel ewey ke têror u teb'îd u talan kirdin le ser sinûre dataşrawekan hukmatî dekird,belam dîsanekeş îradey yêketî xuwazî Kurdanyan pê bê hêz nekra u le Kurdistanî dagîrkirawî sûriye u 'êraq u turkiye ra çend nwênerêk bo îştirak kirdin de kongire da hatine Mehabadê.Nwênerî Kurdistanî dagîrkirawî 'êraq de kongire da raygeyand ke "debê tewawî Kurdistan yêk kewêt u meramî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan rizgar kirdinî tewawî Kurdistanî dagîr kirawe".
Nwênerî Kurdekanî sûriye kutî ke : "ême be tewawî hêzî xoman hazrîn ke be gwêrey meramnamey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan tê bikoşîn u emin slawî germ u gurî danîştûwanî Kurdistanî suriye u lubinan be xelkî qaremanî Mehabad u be nwêneranî kongire radegeyênim."
De kongire da le mer zulm u zorî dagîrkerekan, le mer siyasetî şovênîstî ewan nîsbet be ziman u rêwşwênî kurdewarî u le mer damezrandinî likekanî hîzb skalayêkî zor be 'emel hat. Pêşeway şehîdî netewey Kurd Qazî Mihemed dew kongireye da nutqî kird u le paş bexêrhênanî nwêneran u duwan lemer ew mebestaney jûrû raygeyand ke : Dujminan be xiyalî xoyan bo bed nêwkirdinî ême nêwî komonîstman le ser dadenên, belam zor teesuf keiême hêşta neman tuwanîwe bibîne komonîst.Mebestêk ke zor aşkiraye u pêdawîstî lêdwan niye, 'îbaret leweye ke dewletî şûrewî u jeneralîsmus Stalîn pêşeway raste qanî netewey Kurde u netewey Kurd be tenya de netîcey siyaset u yarmetî u hawkarî wîda rizgar debêt.
De hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokratî Kurdistan da rêze qerarêk qebûl kira ke yêkêk le wan le mer qayim kirdinî dostayetî u yêketî xelkî Kurdistan u Azerbaycan bû.Her weha kongire le paş tewaw kirdinî karubarî xoy agadarîyêkî bilaw kirdewe ke: " ... Hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokratî Kurdistan le paş çend roj skala be îştirakî nwêneranî tewawî netewey Kurd ew netîceyey wedest hêna ke debê Kurdistan rizgar u serbest u yêk bêt... meramnamey Hîzbî Dêmokratî Kurdistan bo berberekanî rizgarî netewey Kurd helkewtûtirîn çekêkî be birşte u debê komelanî xelk le dewrey ew hîzbe wexir bin..."
Nîhayet kongire be serokayetî Qazî Mihemed komîtey nawendî helbijard u pêy espard ke lew ro ra be gwêrî meram u nîzamî teswîb kirawî kongire dest be kar bikat.Bew curey karubarî hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan duwayî hat. Ew kongireye de mêjùy berberekanî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan da be kongirey pêk hênanî Yêketî netewey kurd deejmêrdrêt.Komîtey nawendî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan be gwêrey espardekanî kongire dest be kar bû u wekî xelkî Kurdistan boxoyan şahîdin, yêketêkî mehkem u qayim de nêw 'eşîretekan u çînekanî dîkey netewe da pêk hat u dagîrkeran degel eweş ke hêrişyan hêna u azadîxwaznyan de jêr te'qîb u têror da dana,belam dîsanekeş neyan tuwanî ew yêketiyey le nêwan helgirn.
Ew yêketiye ke espardey hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistane,de şeraytî berberekanî nihênî ewroy Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanîş da be çakî xoy denwênêt.
Kurdistan,jimarey (681) 43, şemo 1-î Xezelwerî 1333 / 23-î Oktobirî 1954
organî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan ( le layen destey nûseran ra derdeçêt)
9-mîn salî hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokratî Kurdistan
Be rageyiştinî rojî 2- î mangî Xezelwer le rojî kiranewey kongirey yêkemî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan 9 sal radebrêt.Salî 1324 dew roje da le şarî Mehabad be îştirakî nwêneranî tewawî teşkîlatekanî Hîzbî Dêmokratî Kurdistan u her weha be huzûrî gelêk le piyawî be dîmen u pêşkewtùy welatî ême Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan yêkemîn kongirey xoy saz kird.Ew beserhate le mêjùy netewey Kurd da beserhatêkî zor gewre bû.
Ehemiyetî sazbûnî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u yêkemîn kongirey wî ber le hemû şitêk lewe daye ke,ew demî hêzî dêmokrasî be ser faşîzm da serkewtû bibû,wekû tewawî netewekan netewey Kurdîş lew helkewtuwayetiye îstîfadey kird u bo estandinî huqûq u rizgarî xoy destî be kar kird.Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan tewawî hêze pêşkewtuwekanî le rîzeyêkî wahîd u yêkkewtû da be pêçewaney îrtîca' u împiryalîzm wexir hêna.Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan welatî Kurdistanî le jêr nufûzî împiryalîzm derhêna u têkelawî nawçey hêdyaiyetî u dêmokirasî diniyay kird.Kongirey yêketî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan be hoy pesind kirdinî meramname u nîzamnamey hîzb beşî esasî awatî ew rojey netewey Kurdî de xoy da nuwand.
Le beyaniyekda ke,ber le saz bûnî kongire le layen Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan ra bilaw kirawetewe rageyandrabû ke, "ême Kurdan ke, le êran da dejîn çend sal u belke çend qerne bo estandinî heq u îxtiyarî mîllî kêşeman kirduwe.Le xoman kirduwete gaw gerdûn.Bedibextane karbedestanî mustebîdî êran be hîç corêk hazir nebûn qise hîsabiyekanî ême bibîstin.Hetta lew heqe ke, le qanûnî esasî da bo eyalat u wilayetekanî êran dandirawe neyan hêştuwe fayde werbigirîn u hemîşe cuwabî ême gulle u bomb u top u gîran u derbederî u le dar dan u yexsîrî buwe".Her lew beyannameyeda rageyandrabû ke," hawwetenanî xoşewîst debê bizanin heq nadrêt, deestêndrêt.ême debê bo estandinî heq u îxtiyaratî mîllî cêgay xoman mile bikeyn؛ ew mileyeş yêketî, palwêkdan, teşkîlat u çûne pêşî pêwîste". Her lew beyannameye da 8 şu'arî taybetî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan nûsrabû.Lew şu'araneda heqî xudmuxtarî Kurdan,heqî xwêndin u nûsîn u îdare kirdinî karî welat be zimanî Kurdî, damezrandinî encumenî wîlayetî Kurdistan u diyarî kiranî me’mûrîn le xudî Kurdan dawa kirabû u rageyandrabû ke, netewey Kurd degel netewey Azerbaycan u Asorî u Ermenî u ewanî dîke destî birayetî dawete yêk u bo rizgarî tewawî xelkekanî êran berberekanî dekat.Lewêda rageyendrabû ke,Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan be hoy îstîfade le serwetî tebî'î Kurdistan u pere pêdanî cûtêrî u tecaret u me'arîf u sihiye bo berewjûr birdinî barsitayî jiyanî madî u me'newî netewey Kurd berberekanî dekat.
Ew agadariye le layen 71 kes ra îmza kira bû ke, lewane 24 kesyan xawen milkî çikole, 18 kes wurde burjuwa, 9 kes rûnakbîr u karbedestî dewletî, 16 kes serok u endamî 'eşîret u 4 kes ruhanî bû[n]. Eweş nîşanî da ke,Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan nek her le layen komelanî mezinî kirmanc u ladêyî ra,belke le layen tewawî tebeqatî rizgarîxuwazî Kurdistan ra pêşwazî lê kira.
Mebestî esasî ewî rojê ke, 'îbaret le berberekanî be pêçewaney faşîzm u împiryalîzm bû le meramnamey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan da zor be çakî u rûnakî rageyendirawe u wezîfey esasî ewî rojêy Kurdan nîşan dirawe.
Le mer nîwe u natewawî meramnameke ew demî nedekra bidwéyn,çunke mebestî esasî be durustî le wêda nîşan dirabû, belam ewro, le halêk da ke nawçey hêdiyayetî u dêmokirasî dinya gelêk berew pêş çuwe u zîdyetî komelayetî le welatî ême da gelêk perey girtuwe nakrêt le merr gelêk lew nîwe u natewawyane bêdeng dabinîşîn.
Natewawîyêkî zor gewre ke,ewro lew meramnameye da weber çaw dekewêt 'îbaret leweye ke,le wêda le mert mebestî zewî u berberekanî çînayetî le Kurdistan da çi nekutrawe.Le halêk da ke,burjuwazî êran be lewnî lîbiral mebestî îslahatî zewî dehênête gorê,le halêk da ke,hetta şa zewî beş kirdin be gewretirîn hoy tebilîxatî xoy dezanê,hîzbêk ke, xoy be nwênerî mîlîoneha, însanî zehmetkêş dezanê, hîzbêk ke, deyewêt rêgay rizgarî be xelk nîşan bidat, natuwanê îtir le merr mebestî zewî bêdeng bêt. Le nêwan labirdinî fêodalîzm u mehw kirdinewey wî u şwênî sêrwaj yêkêk lew amance here gewraneye ke, ewroke de beranber netewey Kurd da rawestawe.
Ewro le halêk da ke, 9 sal le hewelîn kongirey Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan radebrêt netewey Kurd le jêr rehberî Hîzbî Dêmokratî Kurdistan da be pêçewaney dezgay monarxo- faşîstî şa – Zahîdî berberekanî dekat u têdekoşêt ke nîştmanî xoy le jêr çengurrkî împiryalîzm derbhênêt.
Ewro şu'arî esasî berberekanî be pêçewaney împiryalîzme, lew haleda berberekanî çînayetî le ser esasî ew şu'are berew pêş derwat.
Têbînî : em dû nûsrawey serewe le " Rojnamey Kurdistan" wergîrawe. Ew rojnameye le lapereyekda le gel rojnamey " Azerbaycan" organî fîrqey dêmokiratî Azerbaycan be salanî dûr u dirêj le şarî Bako çap kirawe. lewaneye ew rojname yek lapereyiye ta hezar jimarey lê bilawbûbêtewe. Duwayîn jimarey ke le berdest ême daye jimare 877 e ke le 21-î Xermananî 1335/ 12-î Sêptambirî 1956 derçuwe.
u wêdeçê ew nûsrawane be qelemî Rehîmî Qazî bê ke bo xoy yekêk le beşdaranî kongirey yekemî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan buwe.Sipas bo profêsor Tûrecî Etabekî ke nûsxey le ber helgîrawey 36 jimarey ew "kurdistan" ey le ber dest nayin.
Zor rêy têdeçê em wêneyey pêşewa lew seferey Taranda bo dîdar le gel Qewamuseltene
[4-î Pûşperî 1325 ta 24-î Pûşperî 1325 ] helgîrabê.
Beşêk le nutqî pêşewa sebaret be dîdarî le gel Qewamuseltene
" Kurdistan, jimare 72,Sêşemo 8-î Gelawêjî 1325-î Hetawî/ 30 Juyey 1946
nutqî hezretî pêşeway mu'ezemî Kurdistan cenabî Qazî Mihemed le katî royiştin bo Wurmê
Rojî heynû 4 – 5 – 1325 [ 26 – 07 – 1946 ] se'atî 11 pêşeway mu'ezemî Kurdistan hezretî Qazî Mihemed le katêk da xoy amade kirdibû ke bo pêrageyiştin be hêndê karan bo lay Wurmê u melbendekanî Kurdistanî Bakûr biçêt be huzûrî jimareyekî zor le axayanî Mameş u Zerza u endamanî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u jimareyekî zor le xelkî şarî nutqêkî be tînî îrad kird.
" .... Bo xotan dezanin ke emin bo wergirtinî huqûqî Kurd şew u roj wuçanim nedawe u ew zehmeteş be fexir dezanim.Ta yek rojim le dinya mabê dest le fîdakarî helnagirim u be hemû kesêkî deselmênim ke Kurd şayanî jiyane. u, dîsan bo xotan dezanin ke le pêşda ême be hîç curêk daway tecziyey êraniman nekirduwe u tenya mebestman azadî xoman u parastinî dêmokiratî bû, belam le pêşda karbedestanî êran bêcgelewey cuwabyan nedaynewe şoxîşiyan be daway ême kird u naçar buyin hukûmetî mîllîman damezrand u hêzî xomam le beranber ewan da taqî kirdewe. Ewan ke wîstyan leme bêne pêş,êmeş le wan çuyîne pêş,êstaş ewan hazir bûn paşekişê biken, êmeş amade buyîn bikşêynewe.Ewan degelman hatûne barî piyawetî, êmeş gwêyan bo radegirîn.
Le seferî Taranim da degel axay Qewamuseltene zorim giftugo kird.Axay Qewamuseltene nezerêkî musa'îdî degel Kurdan heye.Rojêk axay Qewam pêy kutim: ewa êmeş buyîne dêmokirat u Hîzbî Dêmokiratî êraniman damezranduwe, wa be baş dezanim ke nêwî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan bigorin u nêwî binên Hîzbî Dêmokiratî êran.Minîş wulamim dawe ke emin be bê teswîbî komîtey merkezî hîç karêkî nakem,çunkû dêmokiratî manay eweye ke şexs natuwanê meslehetî mîlletî bê muşawere bigrête destî xoy.Axay Qewam didanî bewe da hêna ke Kurdistan şayanî teqdîre u mîlletî Kurd amadey hemû cure fîdakariye bo geyiştin be azadî u dêmokiratî u kutî: " nêhzetî dêmokiratî Kurdistan be piştîwanêkî gewrey xoman dezanîn u mêdman eweye ke be hoy êwewe dêmokiratî le tewawî êran da bilaw bêtewe".... we eger lew seferey minîş depirsin: bo xotan dezanin ke Azerbaycanî bira u pişt u penay êmen u em rojane bîstûme ke le etrafî Wurmê hêndê le Kurdekan esbabî zehmetî hêndê le bira Azerbaycaniyekanyan ferahem hênawe u narêkîyan kewtûte nêwan.Eme karêkî êkcar xirape. Mumkîn niye te'edî be huqûqî hîç ferdêkî Azerbaycanî ya Kurd bikrê.Be pêy peymanî nêwanî Kurd u Azerbaycan xiyanet be efradî Azerbaycanî xiyanet be efradî Kurde. Ca deçim bizanim mebestyan lem cure kare nahezane çiye u boçî wadeken?..."
Wîlay jimare 5-î Hotêl Derbend le Taran, le rastewe bo çep:Se'îdî Humayûn, Pêşewa Qazî Mihemed, Mîrza Mistefay Sultanyan.Qazî Mihemed le rojî çuwarşemo, 5-î Pûşperî 1325 [ 27-î Juwenî 1946-î hetawî ] geyştuwete Taran u nizîkey dû hewtû lewê mawetewe
Seferî Qazî Mihemed bo Taran bo dîdar le gel Qewamuseltene
rîwayetî namey [ rojnamey Dunya], jimarey 385 – 26-î Sermawezî 1334 (18-î Dîsambirî 1955)
Seferî Qazî Mihemed serok komarî Kurdistan bo Taran le rûdawe girîngekanî zemanî hukûmetî Qewamuseltene bû.ême bo agadarî le hoy ew sefere u şêwey hatinî Qazî bo Taran u rewtî çawpêkewtin u wutûwêjekanî le gel Qewamuseltene u Rezmara pêrê şewê le malî yekêk le nwêneranî meclîs ke jimareyek le nwêneranî Kurdistan u Azerbaycan lewê bûn u ew demî agayan lew dîdarane buwe, pêwendîman kird u em zaniyarîyaneman wergirt ke be tewawî cêyî bawerin u bo yekemîn car çap u bilaw dekirênewe:
" Duway ewey ke Pîşewerî u endamanî mîsyonekey le Taran royiştin Qewamuseltene bîrî lê kirdewe dawa le Qazî Mihemed bika bê bo Taran bo ewey le bîr u boçûnekanî agadar bê. Taze çend rojêk bû Sedrî Qazî biray Qazî Mihemed ke nwênerî xulî çaredeyemî meclîs bû le Kurdistanewe hatbuwe Taran. Sedrî Qazî ta duwayîn demekanî meclîsî çardeyem ke rojî 20-î Reşemey 1324 ew xule kotayî hat dijî bîruray birakey Qazî Mihemed bû u zor car ew babetey webîr nwêneranî meclîs, wezîrekan u karbedestanî erteş dehênawe,Belam le duway kotayî hatinî xulî meclîs, Komarî Azerbaycanî şûrewî banghêştinî kird le jimareyek le kesayetiyekanî êran u le wane Melîkuşu'eray Behar u Meşkûtî bo ewey çend rojêk serdanî Bako biken u ser le damezrawe kultûriyekanî ew komare biden.Yek lew kesaney ke banghêştin kirabû her heman Sedrî Qazî bû ke duway geranewey le seferî Badkûbe be tewawî bîr u ray xoy gorî u heta dehat ziyatir le birayekey nizîk debuwewe.
Qewamuseltene le yekêk le rojekanî Cozerdanî 1325 Sedrî Qazî bang kird bo koşkî wezaretî karubarî derewe u raygeyand xirap niye Qazî bo cêbecê kirdinî meseley Kurdistan bête Taran u lêre nakokiyekan çareser bika.
Sedrî Qazî ew fikrey pesind kird u lewbareyewe têlgirafêkî bo biray xoy nard u Qazî Mihemed duway amadekirdinî seretakanî kareke çuwe Tewrêz u duway dîdar le gel Pîşewerî be firokey şîrketî rêbiwarguwêstinewey şûrewî ke de wan salan da le xetî Tebirîz [Tewrêz] u Taran da hat u çuwî dekird, nizîk se'at dey beyanî rojî çuwarşemo pêncemî Tîr mang (Pûşper) geyşte Taranê (27-î Juwen).
Qazî Mihemed le katî geyştinî bo firokexaney Mêhrabad, her wek le wêney yekem da debînin, cilubergî kurdî deber da nebû, belkû cilubergî şarî deberda bû u kirawatî lêdabû.ew kesaney hawrêyetîyan dekird birîtî bûn le Se'îdî Humayûn nasraw be Feyzulabegî ke piley acudanî Qazî Mihemedî hebû u cilubergî erteşî Komarî Kurdistanî deber dabû u kesekey dîke Mistefay Sultanyan rawêjkarî taybetî serok komar bû. Ewane herdûkyan le duway rizgarî Azerbaycan u Kurdistan gîran u maweyek le bendîxane da bûn u duway lêburdinî giştî destyan kird be karî azad. Ewey yekemyan xawen mulke u Sultanyan le Mihabad bazrganî deka.
Dabezînî Qazî Mihemed le Hotêl Derbend
Le firokexaney Mêhrabad Sedrî Qazî pêşwazî le birakey xoy kird u be pêy bernameyekî diyarî kiraw Qazî Mihemedyan bird bo mîwanxaney Derbend u lewê dabezî. Yekem kesî ke çuwe dîdarî Qazî Mihemed, Yelxanîzade nwênerî henûkey Mihabad le meclîs bû ke ew demî pîşey pêwendîkarî nêwan Qewamuseltene u
Rezmaray hebû. Yelxanîzade le dostanî nizîkî Qazî Mihemed bû u ber le rûdawekanî Kurdistan hatbuwe Taranê u pêwendî xoy le gel Qazî Mihemed birîbû.
Yelxanîzade le yekêk le dîwekanî nuhûmî serewey Hotêl Derbend çawî be Qazî Mihemed kewt .Qazî Mihemed deyzanî Yelxanîzade le gel dewletî nêwendî hawkarî deka u le ber ewey le tafî lawetiyewe legelî dost bû u le jiyan da hîç xirapeyekî lewî nedîtbû,îznî da Yelxanîzade çawî pêy bikewê. Lew dîdare da Yelxanîzade bê rûderbaystî be Qazî gut heta zuwye bo rizgar kirdinî xot lew girfte girînge çawit be şa bikewê u destî hawkarî bide be dewletî nêwendî u eger detirsêy le Kurdistan le layen karbedestanî bêganewe azarêkt pê biga detuwanî carê le Taran neçiye derewe yan be pêy meslehetî şa sefer bike bo Emrîka u duway ewey ke Kurdistan hatewe nêw êran bigerêwe Mihabad.
Qazî Mihemed le seretawe bew qiseye heja u pêy delê karî Kurdistan tewaw buwe , Serbexoyî wî desteber kirawe u mebest le seferî Taran bo weserxstinewey Seqiz u Serdeşt u Bane bo ser Komarî Kurdistane, çima dekirê min dest le abrû u heysiyetî xom helgirm u hemû zehmetekanim be ba biçê.Dawat lê dekem carêkî dîke em qiseye dûpate nekeyewe ke min amade nîm bîbîstm.
Yelxanîzade dîsan leserî derwa u Qazî Mihemedî pê pêmil nabê.Se'atêk duwatir Yelxanîzade be hîway dîdarî duyem le lay Qazî derwa u destbecê deçê bo stadî erteş u Rezmara le nêwerokî dîdarî xoy le gel Qazî agadar deka.Rezmara destbecê telefonî taybetî Qewamuseltene ke le sefaretî kwêstanî Alman helkewtbû degirê u serokwezîr agadar deka Yelxanîzade helgirî zanyarî girînge sebaret be Qazî Mihemed,rêge biden ba her êsta bê bo dîdenîtan.Qewamîş delê başe u Yelxanîzade berew pirdî Rûmî werê dekewê.
Rezmara le ber ewe katî çawpêkewtinî le Qewamuseltene wergirtbû çunkû deyzanî ta çend se'atî dîke be pêy biriyarî pêşû Qazî Mihemed le gel birayekey Sedrî Qazî deçê bo dîdarî Qewamuseltene.
Qewamuseltene pirsiyarî kird gelo rastewrast pêwendîan le gel Rûsekan heye?
Yelxanîzade çuwe koşkî serokwezîrî,le dîwî çawerwankirdin sipehbud Ehmedî wezîrî şer u Duktur Iqbalî dî ke çawerêy dîdarî Qewamuseltene bûn.Sipehbud Ehmedî hoy dîdarî Yelxanîzade depirsê u Yelxanîzadeş kurtey babeteke be agadarî wezîrî şerî kabîney Qewam degeyênê.Nîw se'at duwatir Mihemedî Qewam serokî defterî serokwezîr rêgey çûne jûrewe be Yelxanîzade deda u ewîş deçête dîwî karî Qewamuseltene u rewtî dîdarî xoy le gel Qazî Mihmed mû be mû bo Qewamuseltene degêrêtewe.Qewamuseltene be wurdî gwê le qsekanî Yelxanîzade heldexa u depirsê?
" xan, rastiyekem pê bilê eto bot derkewt Qazî Mihemed rastewxo pêwendî legel Rûsekan heye yan be rêgey kesêkî sêyemewe peyam werdegirê?"
Yelxanîzade bê ewey îst bigirê wulam dedatewe: " be serî hezretî eşref rastewxo pêwendî le gel Rûsekan heye u carubarîş bo xoy be firoke deçê bo Bako u duway çend roj manewe degerêtewe".
Qewam destêk be demuçawî xoyda dehênê u delê: " min her demewîst ewe bizanim, zor baş têgeyştim çi bikem".
Lew kate da Yelxanîzade îzin dexwazê birwa u Qewam pêy delê beyanî zû bêtewe bo dîdarî.Yelxanîzade le katî derkewtin le dîweke webîrî dêtewe mebestêkî girîngî be Qewamuseltene negutuwe dîsan degerêtewe dîweke u dête pêş mêzî nûsînî Qewam u delê: " dawxwazim le hezretî eşref eweye katî dîdarî Qazî Mihemed îznî hatinî Sedrî Qazî neden,le pêşda Qazî Mihemed werbigirn u boxotan wutûêjî le gel biken u duway ewey le bîrurakanî Qazî agadar bûn îzin biden Sedrî Qazî bête jûrê." Qewam ew fkirey la pesind debê u delê her wa dekeyn.
Katêk Yelxanîzade le xanuî yek nuhomî koşkî kwêstanî dête derê le pêş xanuî defterî Muzeferî Fîrûz debînê Qazî Mihemed be cilubergî kurdiyewe le gel birakey berew xanuî şwênî nîştecêyî Qewamuseltene deçin.Qazî Mihemed her ke çawî be Yelxanîzade dekewê be zimanî kurdî delê: "Filanekes çûbuy boman têçênî!?" Yelxanîzade wulam dedatewe" dilniya be hemû qisekanim be qazancî to bûn,êsta deçî u debînî".Qazî Mihemed be tundî destî Yelxanîzade deguşê u delê: " Dilniyam çunkû tayfey Kurd diro naken".
Ekber xan pêş be hatine jûrewey Sedrî Qazî degirê
Yelxanîzade debînê Se'îdî Humayûn acudanî Qazî Mihemed be cilubergî efserî Kurdistanewe be duway Qazî da dê, be qazî delê şayistey to niye ew kese bew cilubergewe le tek to da bê çunkû Qewamuseltene piyawêkî yekdende u sexte, bo rakêşanî xoşewîstî wî nekey Se'îd berye jûrî serokwezîr!Qazî Mihemed belênî dedatê u her le wêwe Se'îd Humayûn denêrêtewe derewey bax ke otomobîlî Qazî Mihemed le wê ragîrabû.Qazî Mihemed duway malawayî le Yelxanîzade deçête nêw xanuy serokwezîr .Mihemedî Qewam destbecê Qewamuseltene le hatinî Qazî Mihemed agadar deka.Qewamuseltene zeng lêdeda,Ekber xan ke pêşxizmetî taybetî Qewamuseltene bû, bang deka u îznî hatine jûrî Qazî Mihemed deda u katêk Sedrî Qazî be dûway birakey da dê,Ekberxan pêşî degirê u delê çend deqîqeyek teşrîftan le dîwî çawerwanî bê takû îzin werbigirm,Sedrî Qazî zorî pê seyr debê u çareyekî nabê deçête jûrî çawerwanî u 20 deqîqe duwatir bang dekirê.Lew dîdare da Qewamuseltene wa be Sedrî Qazî denwênê ke amadey hawkariye le gelyan çunkû dilî be siyasetî şûrewiyeweye.
Her wek le serewe amajeman pêkird,Qewamuseltene le Yelxanîzadey pirsîbû gelo Qazî rastewxo be şûrewiyekanewe merbûte yan be rêgey nêwincî? u le ber ewey Qewam neydewîst le dîdar u wutûêjekanî da legel Qazî Mihemed,be dijî şûrewî hîç bilê ke ewan destbecê şûrewiyekanî lê agadar ken u bew şêweye rewtî siyasetî Qewamuseltene sebaret be Azerbaycan aw u aw çê, peyta peyta be Qazî Mihemed delê amadey hemû core wutûêj u nehêştinî nakokiyekan le gel êwem.
Ew dîdare teqrîben layenî teşrîfatî hebû u biryar dira dû roj duwatir dîdarî duyem ser bigrê u her weha Qewamuseltene Sedrî Qazî agadar deka, Duktur Cawîd ke taze buwete estandarî Azerbaycan le Tarane u ew bo cêbecê kirdin u tertîbî teşkîlatî Kurdistan pêwendîtan legel deka u çawî pêtan dekewê.
Ew roje rabird, bo beyanî zû Yelxanîzade deçêtewe dîdarî Qewamuseltene u Qewam be Yelxanîzade delê: lem rowe debê legel Kurdistaniye benêwbangekanî danîştuy Taran wekû Hacî 'êzulmemalîkî Erdelan u Asef pêwendî bigirî u karêkî wa bikey biçne dîdenî Qazî Mihemed u le rastiyekanî barudox agadarî ken.Yelxanîzade belênî dedatê u paşan delê: Duwênê şitêkm le bîr çû bû be 'erztan bigeyênim u ewîş eweye ke Qazî Mihemed gutbuy mebest le seferî bo Taran dagîrkirdinî Serdeşt u Seqiz u Bane ye ke êsta be dest hêze dewletiyekanewen.
Qewamuseltene tûre debê u delê ew qisane çiye,derdekewê gişt ew karane le bin serî Sedrî Qazî daye,bibir bibir seferî Qazî bo ew şitane nebû, dawaman lê kird bê bo cêbecê kirdin u tertîbî teşkîlatî îdarî Kurdistan ke biryare bixirête ser Azerbaycan u Mihabad bibê be fermandarî u lew bareyewe wutûêj bikeyn.çunkû duwênê dîdarî wî le gel min layenî teşrîfatî hebû,her êsta biçuwe lay Qazî u dostane pêy bilê sebaret be Serdeşt u Seqiz u Bane wuşeyekîş çiye nelê ke nek her qebûl nakirê belkû deşbête hoy birînî wutûêjekan.
Duyemîn dîdar u wutûêj le gel Qazî Mihemed
Yelxanîzade destbecê berew Derbend deçê u katêk deçête nêw hotêl ke Duktur Selamulay Cawîd estandarî Azerbaycan xerîkî wutuwîjî xomane debê le gel Qazî Mihemed. Yelxanîzade bo ewey sirincî Duktur Cawîd berew lay xoy ranekêşê xoy le telefoxaney Hotêl Derbend dexaflênê.
Nîw se'at duwatir le layen pêşxizmetewe agada dekirê ke Duktur Cawîd royiştuwe destbecê le pilîkanekan ser dekewê u deçête dîwî Qazî Mihemed.
Ber le wey îznî dîdarî buwê, debînê sertaş çuwete jûrê u deyewê ser u demuçawî Qazî îslah ka, le ber ewey dergey jûreke awale buwe Qazî Mihemed Yelxanîzade debînê u daway lê deka bête jûrê.
Duway ewey îslahî Qazî Mihemed tewaw debê, Yelxanîzade paşmawey qisekanî dwênêyî dirêje pê deda,u Qazî le wulamî da delê êwe le gwêy ga da nustûn,dwênê Qewamuseltene nîşanî da be tewawî le gel êmeye u be derdî dilman aşnaye.
Yelxanîzade debînê natuwanê le wutûêj le gel Qazî Mihemed çi akamêk werbigrê, boye paşmawey qisey serekî dadekûjênê u delê bo ewey karekan be meylî êwe helsûrê le dîdarî Qewamuseltene da basî weser xistinewey Seqiz u Bane bo ser Mihabad meken.
Qazî Mihemed depirsê boçî?
Yelxanîzade wulam dedatewe hêşta karî girêngtan le ser rêye,êwe debê le pêşda karêk biken dewletî nêwendî Kurdistan be resmiyet binasê u bêtû be resmiyet binasrê,ewcar sebaret be şwênekanî dîke wutûêj biken.
Qazî Mihemed delê, dinya Komarî Kurdistanî azadî be resmiyet nasîwe u hezretî eşrefîş dwênê ruy muwafîqî nîşan dawe.
Yelxanîzade çunkû rewiyey Qazî Mihemedî be tewawî dezanî u deyzanî ew nasiyawî le gel barudoxî nêwneteweyî niye u tenê zanînî hêndêk zimanî Inglîsî u Rûsî bo siyasetmedarî be bes dezanê, hîç nalê u pêy delê boçî dîdarî serleşkir Rezmarat we duwaye xist? xirap niye biçiye dîdenî ewîş.
Qazî bew qiseye nêwçawanî têk denê u delê Rezmara debê bête dîtinî min,eger çûme dîdarî Qewamuseltene le ber ewe bû Qewamuseltene dû kirasî le min ziyatir diranduwe u le barî temenewe le min gewretire.
Be kurtî duway çayî xuwardinewe Yelxanîzade Hotêl Derbend be cê dehêlê,ber le wey birwa,Qazî Mihemed be Yelxanîzade delê deyewê otomobîlî suwarî bikrê u nazanê kame mark baştire.Yelxanîzade delê otomobîlî Ford bikirê, çunkû Ford bo rêge sextekanî Kurdistan lebare.
Yelxanîzade le Hotêl Derbendewe deçîte stadî erteş u çawî be Rezmara dekewê u serokî stad duway bîstinî nêwerokî dîdarî wî le gel Qazî Mihemed bo ewey akamêk bo wulat wedest kewê amade debê le şwênêkî sêyem le gel Qazî Mihemed dîdar bika, u helbet ew şwêne diyarî dekirê u duway muwafeqetî Qazî,ew le gel birakey Sedrî Qazî ziyatir le dû se'at le gel Rezmara dadenîşin u Rezmaraş wekû Qewamuseltene le wutûêjekanda pay Rûsekan nahênête gorê u tenya şitêkî ke deylê ewe debê ke,Qazî Mihemed le lay Pîşewerî xoy be piçûk nîşan neda.
Wêdeçê ew qiseye be dilî Qazî Mihemed bû bê çunkû Qazî Mihemed swênd dexwa le cêda dijî Pîşewerî ye u xoşî le çarîşî naye, çunkû nwêj naka, u cige le nwêj nekirdinîş her katêk yektirî debînîn fermanim pê deda u peyta peyta daway bac le Kurdistan deka u be nardinî name dawa deka malyat ko keynewe u hewaley Tewrêzî keyn.
Rezmara zor xoşhal debê u nexşey kar amade deka u duway ew dîdare be Yelxanîzade delê, we duy cêbecê kirdinî pêşniyarî Qewamuseltene kewê u dîdarî kesayetiye Kurdistaniyekan le gel Qazî rêk bixa.
Fehîmulmulk Banghêştinî Qazî Mihemedî kird bo nanî nîwero
Le Kurdistaniyekanî danîştuy Taran zoryan çûne Hotêlî Derbend u be şêwey xusûsî çawyan be Qazî kewit,le seruy ew core kesayetîyane da Asefî Kurdistanî,Hacî 'êzulmemalîkî Erdelan u Duktur Zengene bûn.Fehîmulmulkîş çend car be şexse dîdarî le Qazî kird u rojêk Qazî bang kird bo nanî nîwero. U Qazî Mihemed le Parkî Emînudewle ke Fehîmulmulk be kirêy girtbû nanî le gel dexwa, u goya ser le malî Hacî 'êzulmemalîkîş deda le Dêzaşîb.
Wutûêjekanî Kurdistaniyekanî danîştuy Taran le gel Qazî Mihemed ziyatir layenî dostaney hebû u tenê Asef u Erdelan u Fehîmulmulk Qazî têdegeyênin pêvajo ew core niye ke ew pêy waye u wez'î uî legel Pîşewerî ciyawaze. Pîşewerî xawenî mal u hêlane u binemale niye le Azerbaycan,belam Qazî xawenî binemaley çuwar sedsale ye u le mindaliyewe le Mihabad buwe u kar u pîşey qezawetî şer'e ke be pêy fermanî resmî şay xudalêxoşbû ew pile girîngey dirawetê,ca boye wa baştire bo ewey kareke bigate cêyek dîdenî şa bika u lew çawpêkewtine da xoy le ber dest dewlet binê u le hemû karekan da be qazancî dewletî nêwendî ewîş be nihênî hengaw helhênêtewe.
Lew dîdarane da Qazî Mihemed be hîç cor ew fikire qebûl naka u tenya delê ew be şexse piyawêkî komonîst niye u nêwanîşî le gel Pîşewerî niye u mebest le nizîkî wî le Rûsekan u damezrandinî Komarî Kurdistan tenya u tenya, narezayetî xelke u le layekî dîkeşewe êsta Mela Mistefay Barzanî be duhezar suwarey çekdar u fîdayî xoyewe le şarekanî Kurdistan e u tenya asayştî hudûd u serawerdî Kurdistanyan be estoweye,eger ew xoy le ber dest dewlet binê, karî ew suware penabere 'êraqîane çi lê bika u le layekî dîkewe dû sal lemewber katêk hatbûme Taranê hêşta rêberî
" Komele" ( wuşey komele be zimanî Kurdî be watay cem'iyet u hîzbe) im qebûl nekirdibû, ew salî le gel birakem Sedrî Qazî çuwîne xizmet e'lahezret u lewê basî narezayetî xelk u sirincnedanî dewletî nêwendîm bo kird u e'lahezret be başî agayan leweye u emin natuwanim dest le xelik helgirim u karêkî ke geyandûmanete êre le pir leber yek helweşênim.
Kesayetiye Kurdistaniyekan be taybetî Asef debînin Qazî Mihemed le cêda amade niye qisekanî ewan biselmênê u hest pêdeken Sedrî Qazî ziyatir handerî Qazî Mihemede u le rojekanî duwayî manewey Qazî Mihemed le Taran îtir le dîdar u wutûêj le gelî dest deparêzin.
Pêwendiyekanî Duktur Cawîd le gel Qazî Mihemed herwa berdewam bû.Duktur Cawîd bo cêbecêkirdinî karekanî estandarî [Azerbaycan] le Taran mabuwewe, zorbey rojan le Hotêlî Derbend u yan le malî Sedrî Qazî ke le Mu'êzulsultan helkewtbû,nanî nîweroy le gel Qazî Mihemed dexward u wutûêjî siyasî le gel dekird. Duktur Cawîd her ew demî kewtbuwe xizmetî dewletî nêwendî u hoy rastî ewey Duktur Cawîd dewrêkî dû layeney degêra le ber çalakî u hewlî George Allen balwêzî Emrîka le Taran bû ke be hêndêk rêgey taybetî ke duwatir deynûsîn u le ziman Duktur Cawîd xoyewe deygêrînewe.
Duktur Cawîd êsta le şeqamî şapûrî Taran metebî heye.Duktur Cawîd u şebusterî amade bûn be nihênî dawxwazekanî dewletî Taran le Azerbaycan pêk bihênin be bê ewey ke Pîşewerî u hawkaranî lêy agadar bin.
Be kurtî çalakî Duktur Cawîd le cilkî dijayetî le gel hukûmetî Taran da,buwe hoy ewe ke Qazî Mihemed amade bê Kurdistan bixrête ser Komarî Azerbaycan u le Mihabad be pêy pêşniyarî Qazî, fermandarêk diyarî kira u be resmî dest be kar bû.Wek fermandarî Mihabad,Seyfî Qazî wezîrî hêzî kabîney Qazî Mihemed dandira u destbecê le layen Duktur Cawîdewe be wezartî kîşwer [nêwxo]nasêndira u hukmî fermandarî wî be îmzay Fereydûnî kefîlî wezaretî kîşwer derkira u rageyêndira.
Qazî Mihemed le ser yek bîst roj le Taran bû.Otomobîlî Fordî be dûsed hezar riyal le kompanî Ford kirî u rojane le şeqamekanî Taran pêy degera ta ewey ke çend roj ber le çûnewey xoy be firoke,otomobîlekey be rêgey Zengan da nardewe bo Kurdistan.
Qazî pênc car çawî be Qewamuseltene kewit u 3 car be Rezmara.Lew dîdarane da Qazî Mihemed neytuwanî ew corey ke debê akamêk be dest bihênê u tenya karêkî ke tuwanî bîka wergirtinî hewaley sîgar bû ke le birî wî sed ton tutinî sewzî îdarey duxanîyatî ke le Bokan ragîrabû le Seqiz radestî karbedestanî dewletî nêwendî kird.
Têbînî: min ew deqem le ruy 8 laperey ke be "maşên tehrîr" nûsrawetewe u le arşîwî Rehîmî Qazî da buwe le zimanî Farsiyewe wergêrawe.Ew nûsraweye le kitêbî " Tarîxçeyé Xanwadéyé Qazî der Wulayté Moirî, be qelemé şadrrwan Xelîl Fetahé Qazî,Tbirîz 1378 " îş da bilaw kirawetewe.
em wêneye be spasewe le kitêbî " Pîşewayé Bîdarî, Xatératé Se'îdé Homayun,bé kuşéşé Haşémé Selîmî,moeséséyé çap u neşré Aras, Hewlér 2004 " wergîrawe
Nusxeyekî dîke lew wêneyey pêştir bilaw kirabuwewe
Em wêneyey lêre da deybînin rojî helkirdinî alay Komarî Kurdistan le Mihabad helgîrawe le rastewe bo çep: neferî duyem: Seyd Mihemedî Tehazade(Eyubyan)wezîrî bêhdarî,neferî çuwarem: Reyis Cumhûrî Kurdistan Pêşewa Qazî Mihemed,neferî şeşem: Hacî Babeşêxî Siyadet serokî heyet reysey mîllî, neferî hewtem: Mihemed Husênî Seyfî Qazî wezîrî hêzî kurdistan u cêgirî reyis cumhûrî Kurdistan.
Têbînî:hoy ewey delêyn em wêneye î rojî 2-î Rêbendan niye, eweye lêre da Pêşewa bergî nîzamî deber da niye,wekû ew wêneyey wa le ktêbekî Eagleton da çapkirawe.Hîç gumanî têda niye wêney nêw kitêbî Eagleton rojî 2-î Rêbendan helgîrawe.Ew efserey silawî nîzamî pêşkêş deka,Ehmedî Kefaşî yan Kerîmî Nazmî ye,wa derdekewê em wêneye u wêney pêşû le yek bone dahelgîrabin wênehelgir: Seyadyan yan Simayil xanî Feruxî
Têbînî : em wêneye le layen rêzdar " Susan Meiselas " be destman geyştuwe. ew şîkirdinewaney le bin wêneke nûsrawin, hem sebaret be piley kesan u boney helgîranî wêneke durust nîn
a>
