Wênekanî Archie Roosevelt jimare 3

wêney [3] Pêşewa le defterî karî serokkomarî yekşemo 15-î sêptambirî 1946

Pêşewa le defterî karî Serok Komarî le katî çawpêkewtinî Roosevelt Yekşemo 15-î Sêptambirî 1946

Têbînî:em wêneye be sipasewe le kitêbî " Kurdish Republic of 1946, William Eagleton Jr. Oxford University Press,1963" wergîrawe.Eagleton sipasî Rooseveltî kirduwe bo ewey rêgey dawe em wêneye le kitêbekeyda bilaw bikatewe

Wênekanî Archie Roosevelt Jimare 2

Wêney [2] Serok Komarî Kurdistan Pêşewa Qazî
Mihemed u Archie Roosevelt , Yeşemo 15-î Sêptambirî 1946


Pêşewa Qazî Mihemed u Archie Roosevelt le dîdarî rojî Yekşemo 15-î Sêptambirî 1946 le Mihabad

Têbînî : em wêneye be sipasewe le serchawey pêshù wergîrawe

Wênekanî Archie Roosevelt Jimare 1

Wéney jimare [1] Emer Xanî şerîfî Le Zîndeşt

Emer Xanî şerîfî le gel hêndêk kes u kar u destupêwendî. Zîndeşt rojî Cum'e 13-î Sêptambirî 1946

Têbînî: em wêneye be sipasewe le kitêbî : " For Lust of Knowing, Memoirs of an intelligence officer, Weidenfeld and Nicolson London, 1988” wergîrawe.

Seferî Serkirdey Hewalgirî Sefaretî Emrîka Le Taran Archie Roosevelt Bo Mihabad u Wênekanî

Archie Roosevelt le kitêbekeyda " Swèy fêr bûn , bîrewerî serkirdeyekî hewalgirî" basî seferî duwemî xoy bo Kurdistan deka.Delê lew sefereda serkirde [efser ] yekî hawkarî le gelî buwe, belam nêwî nahênê u tenê bas lewe deka kabira alkolîst buwe. Le Taranewe berew Tewrêz deçin,le Tewrêzewe berew şapûr [ Selmas ] u Wurmê, le Wurmê we bo Nexede u şino u le wêwe bo Mihabad.Archie Roosevelt delê; rojî Cum'e 13-î Sêptambrî 1946 le dêy Zîndeşt çawî be jeneral mayor Emerxanî şerîfî kewtuwe. Ewe le katêkda buwe ke îdî Emer Xan le destelatî Mihabad dûr kewtuwetewe. Archie Roosevelt le gel hawkare serkirdekey şewê le Wurmê mawnetewe u rojî şemo 14-î Sêptambir dirêjeyan be seferekeyan dawe. Le Wurmê we çûn bo Nexede u şino, le şino çawî be Mûsa Xanî Zerza kewtuwe, duwaye le Nexede le malî Seyd Ehmedî Seyd Teha ke serkirdeyekî Komarî Kurdistan u berpirsî nawçey Nexede buwe nanî nîweroyan xuwarduwe u ew roje direngan geywete Mihabad. lewê şewê çawyan be Sedîqî Heyderî u karbedestanî dîkey Komar kewtuwe u agadar kirawin bo rojî duwatir wate Yekşemo 15-î Sêptambir Péshewa Qazî Mihemed deyanbînê. Ser le beyanî ew roje le gel Pêşewa duwawin.Roosevelt delê duway çawpêkewtin le gel Qazî, çûnete nêw şarî u pêyda gerawn. Ser le beyanî Dûşemo 16-î Sêptambir seryan le îdarey rojnamey Kurdistan u çapxaney Kurdistan dawe, u duwatir dîsan le gel Pêşewa danîştûn u wek bas deka lew dîdare da ziyatir le ser babetî kultûrî duwawin. Bo nanî nîwero mîwanî Pêşewa bûn u le dewrw berî se'at 3:30 Mihabadyan be cê hêştuwe u berew Bokan çûn u şewê geyştûnete Seqz u le wê mîwanî serleşkir Humayûnî bûn.Ziyatir le 3 mang duway serdan u geranewey le Mihabad, Archie Roosevelt delê le 29-î Désambirî [1946] le Taran çawî be Qasmî Sedrî Qazî kewtuwe u serî salî nwê, wate 30-î Désambirî 1946 le gel kolonêl William Sexton çûn bo dîdarî Mela Mistefa, 'Ezt 'Ebdul'ezîz u Mîrhac Ehmed le malî serheng Xeffarî le Taran.

Tébînî : Em zanyarî u tarîxane be palpishtî kétébi Archie Roosevelt: For Lust of Knowing , memoirs of an intelligence officer, Weidenfeld and Nicolson London.1988”
sax kirawnetewe

Mecîd Xanî Mîrmukrî u Kapîtan Nemaz 'Elîyêv Le Qerewêran

Mecîd Xanî Mîrmukrî u Kapîtan Nemaz 'Elîyêv Le Qerewêran

Le rastewe bo çep: şofîrî Kapîtan Nemaz 'Elîyêv, Mecîd Xanî Mîrmukrî hakimî Miyanduwau,Mu'awnî 'Elîyêv, Kapîtan Nemaz 'Elîyêv efserî pêwendî şûrewiyekan le Miyanduwau le serdemî Komarî Kurdistan da.Em wêneye debê le berayî salî 1321-î Hetawî, 194î zayînî helgîrabê.Qerewêran dêyek buwe le pena Miyanduwau ke fabirîkî Qendî lê helkewtuwe u êsta le gel şareke têkel buwetewe

Mecîd Xanî Mîrmukrî

Mecîd Xanî Mîrmukrî yek lew piyawmaqûle Kurdane bû ke le Sermawezî salî 1320-î Hetawî [Noveber 1941] le layen berêweberanî Komarî Azerbaycanî şûrewiyewe bank hêştin kiran bo Bako.Bawkî Mecîd Xan,Hesen axay Mîrmukirî le serdemî şerî Cîhanî Yekem,le katêkda ke leşkirî 'Usmanî u hêzî Rûsiyey Têzarî Mukiryanyan kirdibuwe mekoy şer u pêkdadan u ew melbendeyan de agirî şerî berjewendî xuwazî xoyan da desûtand be deskîsî kesêk be nawî Bile Semsam u be fermanî şuca'udele hakimî êranî destnêjî Rûsiye le gel jimareyekî zor xelkî dîke le şwênêk be nêwî 'Ebas abad le nizîk Melîkkendî qetlî 'am kiran.Le duway Xermananî 1320 u laçûnî Reza şa le ser textî şayetî Mecîd Xan bû be hakimî Miyanduwau u le Xakelêwey salî 1321-î Hetawî ew u çend kesêkî dîke [ lewane Mihemed Husênî Seyfî Qazî ] le layen îdarey emniyey Azerbaycan, le katêkda ke hîç nîşaneyek le hêzî nêwendî le Mukiryan u beşêk le Azerbaycan nemabû, be naçarî destelatî parastinî hêmnî Miyanduwau ta Sayinqelayan pê espardira.
Mecîd Xan u Fetah Xanî biray pêwendiyekî zor nizîkyan le gel binemaley Qazî hebû. Mecîd Xan wek kurî Seyfulquzat wabû u dostêkî nizîkî Hemehusênî Seyfî Qazî bû. Tûran xanim kiçî Seyfulquzat hawserî Fetah Xan bû.
Le hawînî salî 1321-î hetawî da le Miyanduwau tirajêdiyekî zor gewre qewma,şerî destelat buwe hoy ewey Birayme Sûrî şêxaxayî u Fetah Xanî Mîrmukrî ke dostî zor nizîkî yektirî bûn teqe le yek biken u yekdî bikujn.êstaş azayetî Fetah Xan le şerî xoparastin da le bîrewerî xelkî Mukiryan da mawetewe.Kone salan degêrnewe katêk bê hîç agadarî pêşû Fetah Xan hestî kird Birayme Sûr sêrey lê girtuwe u xerîke teqey lê bika, çendîn car be serî da gurand "kure nekey çon dostî xot degujî"? belam Birayme Sûr teqey lê kird u Fetah Xan le katêkda gule pêkabùyî, bew halewe tuwanî qatilekey xoy bikûjêtewe.
Le ber pêwendî 'atîfî qûl le nêwan Mecîd Xan u Fetah Xan da,nemanî Fetah Xan birstî lê birî u salêk duwatir le 9-î Gelawêjî salî 132-î Hetawî le nexoşxaneyek le Tebirîz [ Tewrêz ] serî nayewe.
Aramgey ew dû biraye le şwênêk be nêwî çake Rûte le ser kêwî Delme, dêyek le dewruberî şarî Miyanduwau helkewtuwe.
Mecîdî Mîrmukrî nema ta geşey çalakiyekanî Komeley Jiyanî Kurd u Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan ke geyşte rageyandinî Komarî Kurdistan bibînê,bêguman eger maba dewrêkî serekî debû lew Komare da.

Kapîtan Nemaz 'Elîyêv yek lew efseraney Azerbaycanî şûrewî bû ke le katî dagîr kirdinî Azerbaycanî êran le layen erteşî sûrewe nardira ewê. William Eagleton- î kur le mer wî denûsê:
" le Miyanduwau karbedestî siyasî şûrewî kesêk bû be nêwî Kapîtan Nemaz 'Elîyêv, temenî nizîk 35 sal debû, u Tirkêkî Azerbaycanî bû. Kabirayekî kemdwê bû u le çaw karbedestekanî dîkey şûrewî ke pêwendîyan le gel Kurdekan hebû, le nêw ewanda kemtir xoşewîst bû,egerçî ew le Miyanduwau damezrabû, belam maweyekî zor le katî xoy le Mihabad be ser debird.Be suwarî cîp her se'atêkyan nêwane".

Serdanî Piyawmaqulan u hêndêk le serok 'eşîretekanî Rojhelatî Kurdistan Le Azerbaycanî şûrewî Sermawezî 1320-î Hetawî/ Dîsambirî 1941

Serdanî piyawmaqûlan u hêndêk le serok 'eşîretekanî rojhelatî Kurdistanle Azerbaycanî şûrewî le sermawezî salî 1320-î hetawî / dîsambirî 1941-î zayînî
‌
Rîwayetî: 'Umeraxay 'Elîar

.... Dewletî Rûsiye le ber‌ ew ber'odeyiyey şorşî Oktobir boy saz kird bû u le layekîş deyewîst le doşînî êran da le Inglîstan weduwaye nekewê duway dagîr kirdinî Azerbaycan u Kurdistan belênî da be xelkî Tirk u Kurd ke bo wedest hênanî xudmuxtarî yarmetîyan pê bika u wekû yekem hengaw le Kurdistanda le salî 1320-î Hetawî hêndêk le nwêneranî Kurdistanî êranî bo serdan le şûrewî diyarî kird.Ew banghêştine le layen seranî Kurdewe qebûl kira u banghêştkirawan le Tewrêzewe be qetar le rêgey Se'atlî u Yencîyan ke cadey nîzamî bû le Azerbaycanî şûrewî be hawrêyîetî jeneral Selîm Atakîşîyêv berew Badkûbe (Bako ) çûn. Bangkirawanî seferî yekem bo şûrewî birîtî bûn le kesanî bedestelat u serok 'eşîretekanî nawçe 1. Qazî Mihemed, 2. 'Eliyaxay 'Elîar ( Emîr Es'ed ) serokî 'eşîretî Dêbokirî, 3- Qerenî axay Emîrul'eşayr serokî 'êlî Mameş, 4. Hacî Babe şêxî Siyadet,5. Mecîd Xanî Mîrmukrî,6. 'Elî Xanî Newzerî Mengur, 7. Bayzaxay 'Ezîzî Gewirk, 8. Mihemed Husênî Seyfî Qazî, 9. Reşîd Begî Herkî, 10. Zêro Begî Herkî, 11. Sertîp şikak, 12. Hesen Têlo şikak, 13. Kak Hemzey Qadrî Mameş, 14. Ehmed Xanî Farûqî Feyzulabegî, 15.Hesenî 'Umerî şikak, 16. Mihemed axay Wusûq Qasmlû, 17. Mihemed Emîn Begî Feyzulabegî, 18.Tiro kurî Seyd Tehay [şemzînî], 19.Qoytasî Mamedî şikak, 20. 'Umerî 'Elîar ( kurî Emîr Es'ed)(rûnkirdinewe: William Eagleton le beşî peywestekanî kitêbekey lîstî ew kesaney ke le hewelîn sefer da bo Bako beşdarîyan kirduwe awa nûsîwe: Qazî Mihemed- Hacî Babe şêx – 'Eliyaxay Emîr Es'ed – 'Umerî 'Elîar- Reşîd Begî Herkî – Zêro Begî Herkî – Teha Herkî – şêx Pûşû – Mihemedemînî şikak – Hesen Henare ('Umerî) Hesen Têlo şkak – Hacî Qereniyaxay Mameş – Kak Hemzey Nelos Mameş – Mecîdxanî Miyanduwaw – Nûrî Begî Begzade - Hurko Begzade - Ehmed Begî Feyzulabegî – Bayzaxay Gewirk – Mihemed Husênî Seyfî Qazî)*Ew heyete le Bako le hengaw u pêşkewtinekanî pîşesazî, kiştukalî, ferhengî u hunerî dîdenî kird u le gel serkirdekanî Komarî Azerbaycanî şûrewî sebaret be Kurdistan wutûwêjî kird. Bew pêye dû roj le hatinî ew heyete bo Bako têneperîbû ke jeneral Selîm Atakîşîyêv hate şuwênî dabezînî mîwanekan ke le hotêlî "Yênî Urûpa" bû u axakanî bo çawpêkewtinî Mîr Ce'fer Baqrov amade kird.'Eliyaxay Emîr Es'ed ( 'Elîar) axakanî dîkey bo rawêj u bîrura gorînewe ko kirdewe. Katêk hemuyan amade bûn, 'Eliyaxa gutî: beyanî çawman be serokkomarî Azerbaycanî şûrewî dekewê be boçûnî êwe ême debê dawxuwaziman le berêziyan çi bê? eger ewîş hêndêk ber'odeyî le ême buwê debê çî wulam bideynewe? duway qiseyekî zor degene em akamaney xuwarewe: Qazî Mihemed u Hacî Babeşêx u Ehmed Xanî Farûqî baweryan wa bû le dewletî şûrewî bixuwazn bo ewey Kurdekan serbexoyî wedest bihênin yarmetîyan pê bida u çek u serbazyan le ber dest binê, takû duway geranewe bo nawçe dest be xebat biken. Qereniyaxay Emîrul'eşayr u 'Elî Xanî Newzerî u Bayzî 'Ezîzaxa u desteyek le axakanî dîke baweryan wa bû ke daway pare u qend u madîyat biken, belam Emîr Es'ed le gel hîçkam lew bawer u pêşniyarane nebû u gutî be boçûnî min baştire ême hîç dawxuwazêk nehênîne gorê u çawerê bîn bizanîn ewan boçî êmeyan banghêştin kirduwe u çawerêyî çi le ême deken.Ew rojey dandira bû hemuyan çûn bo dîdarî Mîr Ce'fer Baqrov. Serokkomar ta pêş pilîkanî serserawe hatbû be pîl mîwanekanewe, destî le gel lêdanewe u be germî çak u çonî le gel kirdin.Duwaye be rîz çûne nêw talarêkî gewre ke mêzêkî gewre le nêwerastî dandrabû u le beranber her kursiyek da nêwî yekêk le bangkirawekan nûsrabû. Serokkomar u jeneral Selîm Atakîşîyêv le lay serewe u ewanî dîş le dewrî mêzeke u herkese le şwênêk ke boy diyarî kirabû u nêwî lêy nûsrabû danîştin. Duway we resmiyet kewtinî danîştineke u kotayî hatinî qisey seretayî u çak u çonî, Serokkomar ruwew 'Eliyaxay Emîr Es'ed ke nizîk lew danîşîbû,gutî: ême êweman xoş dewê u bo pêşkewtin u berew jûrçûnî êwemanan têdekoşîn u her karêktan hebê detuwanin werne lay ême u kêşey xotan bihênine gorê. Henûke dawxuwazî êwe le ême çiye u çitan dewê? 'Eliyaxa gutî: hîç dawxuwazêkman niye u tenya be awat dexwazîn Erteşî Sûr le şer be ser Alman da serkewê. Lêreda Qazî Mihemed hesta u gutî: ême serbexoyîman dewê u dewletî şûrewî debê be rêgey Erteşî Sûr da serbexoyî ême desteber bika u çek u pêdawîstî dîkeman bidatê. Duway berêzyan Hacî Babeşêx le şwênî xoy hesta u zor tund u tîjtir le Qazî sebaret be serbexoyî gelî Kurd nutqî kird. Helbet Hacî Babeşêx be zimanî Tirkî 'Usmanî deduwa u berpirsanî Azerbaycanî şûrewî be tewawî lêy têdegeyştin. Le mawey ew qisaneda Ce'fer Baqirov her çawî le 'Eliyaxa dekird u katêk qisekan tewaw bû le 'Eliyaxay pirsî: Boçûnî êwe sebaret bem qisaney ew axayane çiye? 'Eliyaxa le wulam da gutî: Bende Kurdim u pêşkewtin u berewjûrçûnî xelkî Kurd le qûlayî dilewe be awat dexwazim, ew babete debê le gel hemû Kurdekan bihêndrête gorê u fermayiştî ew a‌xayane bê rawêj le gel Kurdekanî dîkeye u peley lê deken. Belam gelo boçûnî cenabî serok komar sebaret be qisey ew axayane çiye? agadar bûn le boçûnî êwe ew perî girîngî heye bo ême.Mîr Ce'fer Baqirov be pêkenînewe wulamî dawe: ême amadeyn bo piştîwanî u yarmetî danî gelî Kurd u me-mûranî ême le wilayetî xotan le wurde rîşalî ewe agadartan dekenewe.Duway kotayî hatinî baseke u tewaw bûnî katî çawpêkewtin mîwanekan hestan u carêkî dîkeş Ce'fer Baqirov ta ser pilîkanan hat u mîwanekanî berê kird u duway dest lêdanewe u malawayî xuwastin hemû mîwanekan geranewe şwênî dabezînî xoyan le hotêl. Lew tarîxewe îdî Rûsekan le 'Eliyaxa dirdong bûn. Lew maweye da Kurdekan seryan le kêlge u hêndêk fabirîk u şwênî dîtinî, tiyatur u bazar da.......duway maweyek mîwanan her bew rêyeyda ke hatbûn, geranewe u be geyştinî derwazey Miyandwaw dîtman nizîk hezar suwarey 'eşîrete Kurdekan le Mihabadewe hatûn bo pêşwazî u ew ejmare le pêş maşênekanewe be rew Mihabad werê kewtin . her ke geyştîne kelkî begzadan teqrîben hemû xelkî mhabad be pîlewe hatbûn u ta Ew demî Mihabad qet pêşwaziyekî ewtoy be xoyewe nedîbû.Hatinewey axayan bo şarî Mihabad Bîstemî Sermawezî salî 1320-î hetawî bû. le ber ewey 'Eliyaxay Emîr Es'ed layengirî dewlet [î êran] u dijî Rûsekan bû, Qazî dijayetî le gel dekird u le ber dijayetî le gel 'Eliyaxa ew yekêtiyey ke Rûsekan çawe ruwan bûn le nêw Kurdekanda saz bê, saz nebû.....Têbînî : ew babetey serewe be sipasewe le kitêbî be nirxî Seyd Mihemedî Semedî " Négahî bé Tarîxé Mehabad " laperekanî 153 , 154 , 155 , 156 wergîrawe u wergêrdrawe.* Eagleton le kitêbekey da delê lew sefereda 'Elî Humamî Qazî (Kurî Reş) taqe ‌kurî Qazî Mihemedîş legel buwe

Xwêndkaranî Kurd Le Tewrêz

Seyfexanî Mîrmukrî (Seyfe Xanî Mecîdxanî Qerewêran) yek le xwêndkare Kurdekan le medresey nêzamî tewrêz

Komarî Kurdistan cige le nardinî jimareyek le cewanan bo xwêndin u perwerdey nîzamî le Azerbaycanî şûrewî, jimareyek xwêndkarîşî bo perwerde narde Tewrêz pêtexî hukûmetî neteweyî Azerbaycan.Lew serçawe nûsrawneyda sebaret be mêjùy komar bedestewen kem basî ew xwêndkarane kirawe.Seyfe Xanî Mîrmukrî, Suleymanî Mu'înî lew kesane bûn ke le serdemî komar da le layen Komarî Kurdistanewe nardirawne Tewrêz.Berêz Menafî Kerîmî wezîrî ferhengî Komarî Kurdistan le çawpêkewtinêkda le gel govarî Ruwange [ jimarey 15 , Juyiyey 2003] delê: jimarey ew xwêndkaraney bo xwêndin nardirane Tewrêz 40 kes bûn

Rehmanî Qazî Yekêk Le Xwêndkare Kurdekan Le Medresey Nîzamî Bako

Rehmanî Qazî Yekêk Le Xwêndkare Kurdekan Le Medresey Nîzamî Bako

Le çawpêkewtinêk da le gel rojnamenûsî Kurd Feyzula Pîrî be zimanî Farsî ke le Xezelwerî 1384-î hetawî da kirawe u le rojnamey Sîrwan da bilaw kirawetewe, Rehmanî Qazî delê : " le nêw Kurdekanda 50 kes u le Azerbaycanewe 250 kes bo xwêndin le Bako helbjêrdiran. Ew katey ke le Bako bûm, fermandey medresey efserî hat u gutî: kesêkim dewê armî şûrewî le ser kaxez bikêşêtewe, eminyan pê nasand, birdyanme dîwêkewe u kel u pelyan le ber dest nam.Emnîş wêney sindûqêkim kêşawe u be fikirî xom gutim ba nîşaney 'edaletîş be tenîşt ew sindûqewe bê. Sindûqekem be dasêkewe gelale kird.Katêk ke xwêndkaran le temrîn geranewe u fermandey beşî êraniyekan nîgarkêşanekey minî dî gutî eto nabê lêre bî detnêrîn bo beşî muhendîsî,lew beşe da karekanit pêy nazandrê.êre keşuhewayekî 'eskerî heye, belam eto zor dest rengînî.
Feyzula Pîrî: ke wabê êwe gelaley alay şûrewîtan kêşawetewe?
Rehmanî qazî: belê bew alugorey ke min têmda kird, bûm be gelaledanerî alay nwêy şûrewî ke duwatir resmiyetî peyda kird

Nawdar 2 Xenî Bilûryan Le Medresey Nîzamî Bako,Hawînî 1946

Nawdar 2 Xenî Bilûryan Le Medresey Nîzamî Bako,Hawînî 1946

Xenî Bilùryan ber lewey le gel lawanî dîkey Kurd le layen komarewe bo perwerde binêrdrête Azerbaycanî şûrewî le jimarey 26-î rojnamey Kurdistan da,Dûşemo 27-î Reşemey salî 1324-î hetawî / 18-î Marsî 1946 nûsînêkî le jêr serdêrî " Azadî" bilaw kirduwetewe.
" Azadî, azadî çend likêkî heye: 1- azadî welat 2- azadî qelem 3- azadî ziman 4- azadî 'eqîde 5- azadî bîr.Azadî welat eweye ke xak u badî Kurdewarî le jêr pencey belewezan rizgar u le wucûdî nehsî wanî pak keynewe bo xoman teselutman be ser welat da hebê.Azadî qelem yanî le naw mîllet da her neteweyek bituwanê her çeşne şitê ke be nef'î welat bê yanî nef'î welatî têdabêt bînûsê.Azadî ziman eweye şexis detuwanê amancî dilî xoy be naw welata bilaw katewe,be hemû çeşnêk bo tereqî mîllet u welat bidwê. Azadî bîr, piyaw muxtare bîrî xoy çi be qelem,çi be ziman bilaw katewe belke mîllet îstîfadî lê bikat.Azadî 'eqîde, şexis detuwanê le barey hemû kar u barêka 'eqîdey xoy bê perwa be naw mîlleta bilaw katewe be şertêk zererî bo welat u mîllet tiya nebê. Le waney le serewe 'eriz kira hemû berî darî azadîn.Le naw mîlletêka lem çeşne azadiye hebê, bew mîllete delên xawenî meslekî dêmokirasîn.Emro netewey kurd le semerî dêmokirasî behre werdegrin.
Hîwam waye ke le jêr ra u tedibîrî Pêşeway xoman bituwanîn bew azadiye ke destman kewtuwe ziyatir le wey ke heye perey pê bideyn we birakanî tirman azad keyn.
Xenî Bilûryan"

Têbînî: em wêneye be sipasewe le kitêbî " Alekok,Beserhatekanî Jiyanim,Xenî Bilûryan,Stokholm 1997" wergîrawe

Serwer( Serberz) Rehîmî Seyfî Qazî Le Medresey Nîzamî Bako Hawînî 1946

Serwer( Serberz) Rehîmî Seyfî Qazî Le Medresey Nîzamî Bako Hawînî 1946


Rehîmî Seyfî Qazî ber le wey bo xwêndin binêrdirête Bako be pêy hukmêk le " teref
wezîrî Hêzî Cumhûriyetî Kurdistan u be îmzay Serpolî 2 Mihemedî Nanewazade"
[Biruwane beşekanî pêşûtir ] derecey "Sewer"î dedrête u dekirê be fermandey çilî-2, le polî 3-î Hêzî Pêşmergey Kurdistan. Rehîmî Seyfî Qazî le peyamêkda bo rojnamey Kurdistan ke le jimare 9, şemo 13-î Rêbendanî 1324-î hetawî/ 2-î Fêwriyey 1946 da bilaw kirawetewe denûsê :
" Silaw le to ey Kurdistan
Salehaye ke tewawî netewey Kurd çawenorî ew roje bû ke xet u zibanî şîrînî Kurdî le laperey rojname çaw pê bikewê, we emin ke yêkêkim le pêşmergekanî Mihabad ewel roj ke çawim be jimare yekî Rojnamey Kurdustan kewit çawim rûn bowe we supasî xuday beriz u bê hawta ekem ke çiray Kurdan hel kirawe, êsta detuwanin be zimanî Kurdî rojname u gowar le tewawî dunya da bilaw bikenewe,be tewawî dinya rabigeyênin ke Kurd layiqî jiyane u le maweyekî kemda detuwanê le gewretirîn netewey dinya hîsab bikirê u be dilêkî behêz delêm xudaya heta roj le rojhelat ser weder denê we le rojawa awa debê çiray Kurdan rûnak keyewe we alay muqedesî Kurdan serbilind key. Wek şa'îrî be nawbang defermwê:
çend xoşe ew dewre bo dînî Mihemedî,bjî dewletî Kurdî rebî ta dewrey Mehdî.
Le paş îhsasatêkî zor be dengêkî beriz delêm: bijî be jiyanêkî be ebed reys cumhurî Kurdustan u payedar bê Hêzî Kurdustan.
pêşmerge Rehîmî Seyfî Qazî"

Têbînî : Em wêneye be sipasewe le kitêbî " Esraré Mehakémeyé Qazî Muhemed we Yaraneş, gérdawzrî u tercumeyé Muhemed Réza Seyfé Qazî, Téhran: Neşré Anna, 1380 , çap dowom" wergîrawe.Egerçî lew belge resmiyey wezaretî Hêzî Cumhûriyetî Kurdistan da derecey Rehîmî Seyfî Qazî wek (Serwer )nûsrawe ke le piley nîzamî Cumhurî Kurdistanda hawtay "Sertîp"-î erteşî êran buwe,belam leweda debê le ber bêdîqetî le gel Serberz ke hawtay piley "Serwan" buwe taq u cût kirabê. Boye le ser basekeda wuşey "serberz" xirawete nêw dû kewan, ke wêdeçê eweyan durusttir bê.

Zanyarî Ziyatir Sebaret Be Wêney Xwêndkaranî Kurd Le Bako

Zanyarî Ziyatir Sebaret Be Wêney Xwêndkaranî Kurd Le Bako

Duway bilawkirdinewey em wêneyey serewe ke be sipasewe le kitêbî "Négahî bé tarîxé Mehabad"î Seyd Mihemedî Semedî wergîrawe be rûtêkirdin le kitêbî "Xatératé zéndégîyé por macérayé doktor Aso" wate duktur Qadrî Mehmûdzade ke bo xoy yek le xwêndkarekan buwe, hem le ser xwêndkaranî Kurd le Medresey Nîzamî Bako u hem em wêne taybetiye zanyarî ziyatirman dest kewit: ew,legel şitî dîke da denûsî:".... Emin le ezmûnî sê mangey yekem da bûm be şagirdî mumtaz . de nêw xwêndkare Kurdekanda çuwar kesman bùyn be şagirdî mumtaz. Dû kesman,min u 'Elî Gelawêj le gurdanî topxane, Mecîdî Welîzade le gurdanî muselsel u Seyd 'Ezîzî şemzînî ke derecey serwanî hebû be yekewe le gel çend xwêndkarî mumtazî Azerbaycanî wêney yadgarîman girt ...."

* Bo zanînî rîzî danîştinî kesekan dekrê temeşay jêrrnûsî pêşùy em wêneye biken

Wêney Kapîtan Seyd 'Ezîzî şemzînî u çend Xwêndkarî Kurdî Dîke Le Medresey Nîzamî Bako

Wêney Kapîtan Seyd 'Ezîzî şemzînî u çend Xwêndkarî Kurdî Dîke Le Medresey Nîzamî Bako

Wêneyekî dîkey hêndêk le xwêndkaranî Kurd le medresey nîzamî Bako. Em wêneye le hawînî salî 1946 da helgîrawe.Ewaney ta êsta nasrawnetewe: rîzî duyem le rastewe bo çep: neferî sêyem Mecîdî Welîzade,neferî çuwarem Seyd 'Ezîzî şemzînî,neferî pêncem 'Elî Gelawêj,neferî şeşem Qadirî Mehmûdzade. Tikaye hewil biden bo nasînewey ewanî dîş

Têbînî : em wêneye be sipasewe le kitêbî: " Négahî be tarîxé Mehabad, nùsînî Seyd Mihemedî Semedî" wergîrawe

Le nêw ew xwêndkaraney wa le layen Komarî Kurdistanewe nêrdiran bo Azerbaycanî şûrewî, her Seyd 'Ezîzî şemzînî perwerdey fermî nîzamî hebû u le erteşî 'êraq le salî 1943 piley "Kapîtan" î wergirt bû. Le salî 1945 erteşî 'êraqî be tewawî be cêhêşt u le tek efsere kurdekanî dîkey endamî "Hîzbî Hîwa" le gel bizûtnewey Barzanî kewit. Seyd 'Ezîz u zor le efsere Kurdekanî dîke duway hêrşî berbilawî hukûmetî 'êraq bo ser bizûtinewey Barzan naçar man berew Rojhelatî Kurdistan paşe kişe biken u duway maweyekî kurt le gel Komarî Kurdistan kewtin. Mela Mistefay Barzanî, hêzî Barzaniyan u efseranî wekû Mîrhac Ehmed Akireyî, Mistefa Xoşnaw,Bekir 'Ebdulkerîm u 'êzet 'Ebdul 'Ezîz dewrêkî girîngyan hebû le buwarî rêkxistinî nîzamî u le berekanî şerî hember hukûmetî nawendî êran da.
Le rojî 2-î Rêbendan rojî rageyandinî Komar Seyd 'Ezîzî şemzînî yek lew kesane bû le meydanî çuwarçra qseyan kird. Seyd 'Ezîz le daxwazînameyek da ke duwatir bo wergirtin le xwêndingey berzî siyasî bo karbedistanî şûrewî berz kirduwetewe delê le 20 – 8 – 1324-î Hetawî le gel Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan kewtuwe. çend mang ber le wey ke le gel xwêndkaranî dîke biçê bo Bako le cêjnêk da ke be "şanazî Pêşeway Kurdistan" le layen bawkî Seyd 'Ebidula Efendî le 9 – 11 – 1324-î Hetawî rêk xirawe em peyamey xuwarewey xwênduwetewe.

" Kurdistan, jimare 25 Yekşemo 26-î Reşemey 1324-î Hetawî/ 17-î Marsî 1946 le rojî 9 – 11 – 1324 satî 2-î paş nîwero da le layen axay Hacî Seyd 'Ebdula Efendî cêjnêkî zor cuwan be şanazî Pêşeway Kurdistan gîra. Paş wutarêkî zor le layen birayanewe Seyd 'Ebdul 'Ezîz em wutarey xwêndewe:

Tebirîkî Xanedanî Nehrî

Xanewadey Nehrî be gewre u piçûk u jin u piyaw u kiç u kuryanewe tebirîkî ew roje muqedes u mubareke le Pêşeway Kurdistan u le hemû bira kurdêk deken.
Tarîx şahîde ke xanewadey Nehrî le rêy azadî Kurd da çend şuheday qurbanî dawe u be bê hîsab be mal u ser u ruh u giyan hîç core qusûrêkî nekirduwe u nayka.Ruhî ew şehîdaneş ke lem rêgayeda fîdakariyan kirduwe u şehîd kirawn u be awatî azadî negeyştûn,êstake le êmemanan şadtir u mesrûrtirin u têgeyştin ke xwênî ewan be xorayî nerêjra u netewey ewan bew awate muqedese nayil bûn u debê bizanîn ke ew ruhe pakaneş tebirîkî ew cêjne muqedese le hemû bira kurdêkî deken.
Le ber ewe her yek le xanewadey Nehrî be gewre u piçûkyanewe rica le hemû bira kurdêk deken ke lemew duwa pêwîste hemû mîlletî kurd le rêy azadî Kurdistanî gewre da yekdil u mutehîd u canfîda bin u be hoy 'ezm u birayetî u yekiyetî u hêz u hîmmetî xoyan amade bin ke xwênî geşî xoyan birêjn bo ewey ew bira Kurde esîraney dîyan ke le jêr zincîrî îstî'mar u esaret denalênin derênin u le duwayî da le xuwaş deparêynewe ke xuway 'eze we cel be gewreyî u 'ezemetî xoy Hezretî Qazî Mihemed Pêşeway Kurd payedar ka ke bituwanê ew resalete muqedese gewreye be cê bênê u berqerarî ka.
U êmeş her ferdêk le xanewadî Nehrî hazir u amaden be ruh u giyan u be mal, be ruhêkî zor pir îxlas u fedakarane lew rêye da xizmet biken.
îtir her bijî Kurdistanî gewre u Hezretî Pêşeway Kurd Qazî Mihemed."

Nasandinî Hêndêk Lew Xwêndkaraney Le Layen Komarî Kurdistanewe Nêrdirane Azerbaycanî şûrewî

Nasandinî Hêndêk Lew Xwêndkaraney Le Layen Komarî Kurdistanewe Nêrdirane Azerbaycanî şûrewî

Be yarmetî rêzdar Mihemedî Reyanî [ ke bo xoy yekêk lew xwêndkarane buwe ke Komarî Kurdistan bo perwerdey nîzamî nardinî bo Bako ] u mamosta Hesen Soran beşêk lew xwêndkaraney lem wêneye da debîndirên nasranewe. Reyanî be pêçewaney ew jimarey Bilûryan le kitêbekeyda basî kirduwe jimarey xwêndkarekan be 60 kes [ her ew jimareyey ke Eagleton îş gutuye] dadenê u delê " wêney kalîcî nîzamî Bako le salî 1325-î Hetawî.Kesî heştem le rastewe Mihemedî Reyanî- gişt xwêndkarekan jimareyan 60 kes bû ke nardiran. Wêneke le hawînî salî 1946 helgîrawe"

Rîzî yekem [ ewaney bepêwe rawestawn], le lay çepewe bo rast :

1.Xenî Bilûriyan, 2.'Ebdulfetahî Qazî [ kakaxa], 3. ….. Bilûryan, 4. …. Mikaylî,
5.Mûsaxanî zerza,6.Seyd Mûsay Geylanîzade, 7. Qadrî Mehmûdzade,8.Mihemedî Reyanî,9.Seyd …. Babacanî, 10.?, 11.?, 12….. 'Ebdulahî, 13.Ehmedî Fatîhî,14.?, 15.?,16?,17. Mecîdî Welîzade, 18. Hebîbulay Qasmlû,
19.?,30,?

Rîzî duyem: [ewaney danîştûn], le lay çepewe bo rast:

25.Hesenî Hîsamî,26.Seyd 'Ezîzî şemzînî,27.?,28. Husênî Fetahî Qazî (mamusên)

Rîzî Sêyem: le lay çepewe bo rast:

22.?, 24, ? 32.?, 34.Qadrî Miradyan,35.?, 36. ? , 37. ?, 29. ? ,

Rîzî çuwarem: le lay çepewe bo rast:

21. ? , 23. Rehîmî şêrzad [ birazay 'Elî begî Yekşewe], 33. Qadirî Hemîdî ,
41. ? , 42. Rehmanî Qazî, 43. Xelîlî Sedîqî, 38. ?, 39. 'Ebdulay Hîsamî [kurî Hacî Hemedaxay şêxalî ]

Rîzî pêncem [ ewaney le pêşewe danîştûn] le lay çepewe bo rast :

20. Mihemedî Sedîqî,31. …. Babacanî ـ?? , 40. Qadirî Rîhanî, 44. …. Kerîmî ,
45.Resûlî Resûlî [Resûl axay Qorxan] ?, 46. Kerîmî Mensûrî Qazî, 47. Hesenî Qazî , 48. ?

Ewaney wa nenasrawnewe u debê lem wênete da bin: Rehmanî Germiyanî [ Rehmanî Hacî Baxir ], Mistefay Selmasî [şelmaşî], 'Elî Gelawêj, Rehmanî Helewî?, Seyd Kerîmî Eyubî, Xusrewey Zulfeqarî , Ibrahîmiyan? , Sultanî Wetemîşî ?, …Feyzulabegî u…..emin pêm waniye Rehîmî Seyfî Qazî [Rehîmî Qazî] lem wêneye da hebê, egerçî rêzdar Reyanî kesî jimare 27-î bew danawe

Tikaye êweş be pirs u ra le gel konesalan yarmetî biken bo nasînewey ew kesaney lem wêneye da nenasrawnewe u saxkirdinewey nawî gişt xwêndkarekan.
Sipas bo berêz " Kemal" bo nasînewey Resûlî Resûlî u 'Ebdulay Hîsamî

Xwêndkaranî Kurd Le Medresey Nîzamî Bako

Xwêndkaranî Kurd Le Medresey Nîzamî Bako

William Eagletonî kur le kitêbekey da " Komarî Kurd Le Salî 1946 " sebaret be nardinî xwêndkaranî Kurd bo Azerbaycanî şûrewî le layen Komarî Kurdistanewe denûsê:
" Le kotayiyekanî mangî Awrîlî salî 1946, 40 xwêndkar be xercî xoyan nardirane Tewrêzê u, pazde roj duwatir bîst xwêndkarî dîkeşyan le gel kewit.Lewêwe Rûsekan berpirsiyaretî birdinî lawekanyan bo Bako we esto girt u be qetar birdyanin bo kalîcî nîzamî le Bako, le rastîda nêwerokî perwerdey ew kalîce le astî xwêndinî seretayî u nawendî da bû le gel meşqî nîzamî.Berêweber u fermandekey kesêk bû be nawî Jeneral Malçanov u berpirs u çawedêrî xwêndkare kurdekanîş Kolonêl Husên Hacîov bû, lewê yunîformyan da be xwêndkarekan u be pêy îstî'dad u tuwanayiyan le polî ciyawaz dayan nan.Hemû xerc u mixarîcyan dekêşra u tenanet cîrey ziyadîşyan dedraye. Raste w rast be komonîzm telqînyan da nededan belam basî destkewtekanî Yekêtî şûrewî u mêhr u xoşewîstî Stalîn bo kurdekan beşêk le ceme xwêndinî rojane bû.Bîruray nasyonalîstî u netewexwazî Kurdîş be ders degutirawe.Egerçî lawe Kurdekan têkelawîyekî başyan le gel Azerbaycaniyekanî xanexwê le Bako hebû,belam dujminayetiyekî nerîtî, pêwendî dostaney ewanî le gel 250 xwêndkarî ke le Azerbaycanî êranewe nardirabûn kemtir dekirdewe".
Komarî Kurdistan le pilanî dabuwe ke xwêndkarî dîkeş bo perwerde binêrête şûrewî.Eagleton delê cige lew 60 xwêndkare, 3 xwêndkarî dîke Rehmanî Helewî, Mistefay şelmaşî u Xusrewî Zulfeqarî be kelik wergirtin lew bursey ke Zankoy Bako dabûy be hukûmetî Kurdistan,lewê destyan be xwêndin kird.

Xenî Bilûryan ke yekêk lew xwêndkaraney buwe ke Komarî Kurdistan nardinî bo Bako le kitêbî beserhatekanî jiyanî Alekok da denûsê : "ême Kurdekan 50 kes bûyn u Azerbaycaniyekan sêsedupenca kes…. Be tewawî tuwanawe hewilman deda dersekanman baş bixwênîn u fêryan bibîn.Her sî kesey le yekanêk da bûyn u sê efserîşyan bo diyarî kirdibûyn, ke meşqî serbazî u çek nasî ,taktîkî şer, têorî u siyasetman fêr ken…. bere bere dersekanman tewaw bûn u le axirîn taqîkirdinewekan têperîn u lîbasî efserîman wergirt. lîbasekan be çeşnî bergî efseranî Komarî Kurdistan le Mehabad bûn.Giştman bûyn be efser u estêreyekyan daynê, ke le ser şanmanî bidrûyn u be gutinî Rûsekan bûyn be milatşî luytênant “. [Alekok, ll 66,67]
Mihemedî Reyyanî ke yekêkî dîke bûwe lew xwêndkaraney nêrdirawe bo Bako delê jimarey xwêndkarekan 60 kes bûn. Menafî Kerîmî yek le berpirsanî paye berzî komar le çawpêkewtinêkda delê jimarey ew xwêndkaraney bo perwerde nêrdirane Bako 60 kes bûn.

Têbînî: em wêneye be sipasewe le kitêbî " Esraré Muhakmeyé Qazî Muhemed u Yaraneş, gêrdawrî u tircumeyê Muhemed Rêza Seyf Qazî, çapê dowem" wergîrawe.Nusxeyekîşman be sipasewe le layen Mamosta Hesen Soranewe pê geyştûwe.

Jeneral Mayor Mihemed Husênî Seyfî Qazî Wezêrî Hêzî Dêmokiratî Kurdistan Le Serdanî Bako

Jeneral Mayor Mihemed Husênî Seyfî Qazî le Bako.Em wêneye le yekêk le seferekanî Seyfî Qazî bo Bako helgîrawe. Be pêy nûsînî Eagleton duwayîn seferî Seyfî Qazî bo Bako le mangî Novambirî salî 1946 da buwe. Tikaye eger zaniyarî ziyatirtan sebaret bem wêneye dest dekewê agadarman ken.

Têbînî : em wêneye be sipasewe le govarî Mihabad jimarey 58,Befranbarî 1384 wergîrawe,belam ew zaniyariyey le mer wêneke nûsrawe "Heme Husên Xan Seyfî Qazî,Hemedî Mewlûdî le axirîn seferî Bako da" rast niye, çunkû Hemedî Mewlûdî ew demî le Bako nebuwe u zor duway helweşanî Komar çûwte Bako.

Basî Serdanî Mihabad Le Ziman Qedrî Cemîl Paşa Xoyewe

Seferî Qedrî Cemîl Paşa Bo Mihabad u Serdanî Komarî Kurdistan

Qedrî Cemîl Paşa le kitêbî bîreweriyekanîda [ Dozî Kurdistan] be nawî xuwastemenî Zinar Silopî ke yekemcar le salî 1969 be zimanî Tirkî le Beyrût bilaw buwetewe, basî seferî xoy bo Mihabad u dîdar le gel Pêşewa Qazî Mihmed u karbedestanî komar deka.Ew denûsê duway heşt roj be suwarî wulax u be pêyîan be rêgey Silêmanî da xoy geyanduwete nawçey ber destî Hêzî Kurdistan le Bokan, lewê çuwete lay Podpolkovnîk Mistefa Xoşnaw u, ew le gel xoyda birduyete serdanî cebhey hember hêze êraniyekan, paşan be yekewe be otomobîl çûn bo Mihabad bo dîdenî Pêşewa Qazî Mihemed.
Qedrî Cemîl Paşa duway hesanewe deçête dîdarî Pêşewa,le dîtinî Pêşewa zor xoşhal debê. Bo beyaniyekey ra be yekewe nanî nîwero dexon, basî wez'î Kurdan le Sûriye u Tirkiye deken.
Qedrî Beg le berdewamî gêranewey beserhatekan le Mihabad dête ser basî alay Kurdistan le katî komar da u ew alaye denasênê.
Qedrî Cemîl Paşa le Dozî Kurdistan da, bas deka duway rawêj u meslehet le gel Pêşewa Qazî Mihemed biryar deda bo pêwendî le gel Sovêtiyekan biçête Tewrêzê. Pêşewa deynêrête lay serokî nexoşxaney şûrewî le Tewrêz .Qedrî Cemîl Paşa delê nêwî ew dukturey lewê çawim pêy kewit webîrm naye, belam delê zor be germî pêşwazî lêkirdim u zorim le gel be mihebet bû. ew dukture debê Dr. Semedof serokî nexoşxaney şûrewî bûbê le Tewrêz ke core pêwendîkarêk buwe le nêwan Kurdekan u karbedestanî şûrewî da ,Wezîrî Hêzî Dêmokiratî Kurdistan Mihemed Husênî Seyfî Qazî le rojnamey Kurdistan da [ jimare 76 u 79 ] dû nûsrawey be Kurdî u Farsî sebaret be xizmetî Semedof be Kurdan bilaw kirduwetewe.
Qedrî Cemîl Paşa be Semedof delê pêy xoşe çawî be konsûlî şûrewî bikewê.Ew bo sibeynêy ew roje ra kosûl deybînê ,dawa le konsûl deka rêgay bidenê [vîzay bidenê] biçête serdanî Kurdekanî şûrewî le Ermenistan.Konsûl lêy depirsê gelo pasportî heye yan na? ewîş wulamî dedatewe belê heyetî u konsûl pêy delê ke waye debê karbedestanî êran be resmî agadar bikrên.Qedrî Beg le dilî xoy da delê emin be qaçax hatûm bo serdanî Cumhûrî Kurdistan u nakirê lay êraniyekan xom aşkira kem u îtir ew dawaye nahênêtewe gorê.
Qedrî Cemîl Paşa delê be ser yekewe nizîk hewtuwyek le Mihabad buwe.Nêwbiraw le kitêbekeyda deqî ew dawxuwazînameyey ke wekû nwênerî Partî Dêmokiratî Kurdî Sûriye, be îmzay Zinar Silopî pêşkêşî Pêşewa Qazî Mihemedî kirduwe bilaw kirduwetewe. Ew dawxuwazînameye tarîxî 21 Eylûl- î 1946 wate 21-î Sêptambirî 1946-î pêweye. Be wera derdekewê Qedrî Cemîl Paşa be îhtîmalî zor le nêwan 13 u 21-î Sêptambirî 1946 ,wate 21-î Xermanan ta 28-î Xermananî 1325-î Hetawî le Mihabad buwe.Cêy amaje pêkirdine ke rojnamey Kurdistan, organî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u bilawkerewey bîrî komarî kurdistan le jimarey 92- î xoyda [Pêncşemo 11-î Rezberî 1325-î Hetawî / 5-î Oktobirî 1946 ] babetêkî sebaret be jiyan u têkoşanî siyasî Qedrî Cemîl Paşa le jêr serdêrî " Qedrî Beg Cemîl Paşa, piyawêkî Nîştmanperwerî Kurd" bilaw kirduwetewe, belam hîç basî serdan u seferî wî bo Mihabad naka u wêdeçê ew bêdengî lê rakirdine le mer hatinî bo Mihabad le ber barudoxî siyasî roj bûbê .
Qedrî Cemîl Paşa le katî serdanî le Tewrêz başwuru yekî [ daxwazîname] ruwew Stalîn be nwênerayetî Kurdî Tirkiye u Sûriye nûsîwe u dawiye be karbedistanî şûrewî le Tewrêz ke îmzay 20-î Eylûl wate 20-î Sêptambirî 1946-î pêweye.
Qedrî Cemîl Paşa alay Dewletî Cumhurî Kurdistan awa denasênê:
"Hukûmetî Cumhûriyetî Kurdistan le Sablax,ew alayey wa " Kurd Teşkîlatî Ictîma'iye Cem'iyetî" - ke le salî 1919 le Estenbûl pêk hatbû- wek alay resmî Kurdistan qebûl u ê'lan kirdibû, be hêndêk alugorewe pesindî kird bû.Be dewrî roje keda ke le nêwerast renge sipiyekey dabû, dû gule genim ke qelemêkyan de nêwan da bû u seryan degeyştewe yek u le sereweyan nûsrabû Dewletî Cumhurî Kurdistan " berçaw dekewit.
çend wêne lew seferey Qedrî Cemîl Paşa bo Mihabad u çawpêkewtinî le gel Pêşewa, Menafî Kerîmî , 'Ebdulrehmanî Zebîhî, Mela Mistefay Barzanî, Mistefa Xoşnaw u karbedestanî dîkey komar le zor kitêb u serçawey le mer mêjùy Komarî Kurdistan da çap kirawin.êsta be xoşiyewe renge bo carî yekem bê ke be pişt bestin be nûsînî Qedrî Beg xoy, rêkewtî helgirtinî wênekan sax debêtewe.

( kadri Cemil Pasa- Zinar Silopi-
( Doza Kurdistan)Kurdistan Davasi,
Beyrut 1969 lapere 170

Rêwresmî Rêjey Pêşmergey Hêzî Nawendî Be Fermandeyî Serpolî 2 Ibirahîmî Selah Le Beramber Pêşewa u Qedrî Beg [wêney 4]

Rêwresmî Rêjey Pêşmergey Hêzî Nawendî Be Fermandeyî Serpolî 2 Ibirahîmî Selah Le Beramber Pêşewa u Qedrî Beg [wêney 4]

Hoy ewey ke min delêm em wêneye le katî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mihabad [13-2-î Sêptambirî 1946] gîrawe eweye ke 'Ebdulrehmanî Zebîhî heman cilubergî deber daye ke le wêney rojî 14-î Sêptambir da deybînîn.
Ewaney le wêne ke da denasrênewe: fermandey polî î Hêzî Nawendî Serpolî 2 Ibirahîmî Selah. Le nêw ewaneyda wa san debînin le lay çepewe Pêşewa Qazî Mihemed, Qedrî Cemîl Paşa [!], 'Ebdulrehmanî Zebîhî , hêndêk ewlawetir Mayor Ce'ferî Kerîmî mu'awînî Herbî Hêzî Dêmokiratî Kurdistan u Reşîdî Xusrewî. Tikaye yarmetî biken bo diyarî kirdin u sax kirdinewey boney helgîranî em wêneye.

Têbînî: em wêneye be sipasewe le dû serçawe: kitêbî "Jiyan u beserhatî 'Ebdulrehman Zebîhî, 'Elî kerîmî" u rêzdar Hesen Soran wergîrawe ke be daxewe zaniyarî serçawey duyem sebaret be boney helgîranî em wêneye ke delé î 2y Rêbendane rast niye.

Jeneral Mayor Mistefa Barzanî Fermandey Hêzî Barzaniyan [wêney 3]

Jeneral Mayor Mistefa Barzanî Fermandey Hêzî Barzaniyan [wêney 3]

Be berawurd kirdinî em wêneyey Jeneral Mayor Barzanî le gel wêney bekomelî pêşû cuwan derdekewê ke katî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mihabad, le pêş yan be duway wênekey dîke da helgîrawe.

Têbînî: em wêneyeş be sipasewe le kitêbî Eagleton, serçawey pêşû wergîrawe

Serdanî Qedrî Cemîl Paşa Le Mihabad [wêney 2 ]

Serdanî Qedrî Cemîl Paşa Le Mihabad [wêney 2 ]

Qedrî Cemîl Paşa le nêwan 21 - 28 -î Xermananî 1325-î Hetawî/ 13 ta 21- î Sêptambrî 1946-î Zayinî serî le Mihabad dawe, lew wêneye da le gel Jeneral Mayor Mela Mistefay Barzanî u hêndêk le serkirde u fermandekanî Hêzî Barzanîyan deybînîn.
Le rastewe bo çep : 1. Nenasraw. 2. Mayor Xeyrula 'Ebdulkerîm,3. Qedrî Cemîl Paşa, nwênerî Hîzbî Dêmokiratî Kurdî Sûriye 4.Jeneral Mayor Mistefa Barzanî fermandey Hêzî Barzanîyan5. Serpolî 2 [podpolkovnîk] 'êzet 'Ebdul'ezîz,6. Enwer Dilsoz ,Nûser u berpirsî gumrik u dabeşkirdinî xorak le Nexede, 7. Serpolî 2 [ podpolkovnîk ] Mîrhac Ehmed, fermandey Likî 2-î Hêzî Barzaniyan,8. Nenasraw. Danîştûwekan le rastewe: Wehab Axay Mihemed 'Elî Axay Cundiyanî mu'awînî Likî 4-î Hêzî Barzaniyan, 9. Nenasraw

Têbînî : em wêneye be sipasewe le kitêbî William Eagleton " Komarî Kurdi Salî 1946,” çapî Oxford University Press, salî 1963" wergîrawe

Serdanî Qedrî Cemîl Paşa Le Mihabad

Serdanî Qedrî Cemîl Paşa Le Mihabad


Wek pêştir nûsîman ew wêneye zor wêdeçê rojî duwemî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mihabad wate 22-î Xermananî 1325 /14-î Sêptambirî 1946 helgîrabê.

Rîzî yekem danîştuwan le rastewe bo çep :1Xelîlî Xusrewî serokî Karî Kurdistan,2. 'Ebdulrehmanî Zebîhî pişkin, nûserî Encumenî Rewabîtî Ferhengî êran - şûrewî, şo'bey Kurdistan u kadrî Komarî Kurdistan bo Pêwendî Dîplomatîk, 3. Qedrî Cemîl Paşa [ Zinar Silopî] nwênerî Hîzbî Dêmokiratî Kurdî Sûriye,4. Pêşewa Qazî Mihemed Reyis Cumhûrî Kurdistan,5. Xenî Xusrewî şardarî Mihabad, 6.? 7. Menafî Kerîmî endamî Komîtey Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u Wezîrî Ferheng. Rawestawan le rastewe bo çep: 1. Podpolkovnîk Bekir 'Ebdulkerîm Hewêzî Fermandey Likî 3-î Hêzî Barzaniyan , 2. Rehmanî Uweysî ,Helsurawî Yeketî Cewananî Kurdistan , Kefîlî Idarey Karî Kurdistan, 3.? , 4.?, 5. Mistefay Sultaniyan endamî Komîtey Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan u endamî Destey Nwênerayetî Komarî Kurdistan bo wutûêj le gel Taran,6.? 7. 'Ezîzî Mensûrî Qazî efserî Komarî Kurdistan, 8. Wehabî Qazî reyisî îdarey Barberî Kurdistan,9.'Elî Xusrewî le ‌ kadre here helsûrawekanî hukûmetî Kurdistan,10. Mayor Mihemedemînî şerefî reyisî îdarey Texşayî Wezaretî Hêzî Kurdistan, 11.Dilşadî Resûlî endamî Komîtey Merkezî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistan, mu'awîn u bazresî kulî wezaretî 12.Reşîdî Xusrewî ,13. Muhendîs Mehmûdî Welîzade Wezîrî Keşawerzî Kurdistan,14. Podpolkovnîk Mistefa Xoşnaw fermande u serkirdey Hêzî Barzanîyan le Ehmedawa.

Têbînî : em nusxe lem wêneye be sipasewe le kitêbî: " Jiyan u Beserhatî 'Ebdulrehmanî Zebîhî" amade kirdinî 'Elî Kerîmî , wergîrawe

Nasandinî Qedrî Cemîl Paşa Le Layen Rojnamey "Kurdistan"ewe

Nasandinî Qedrî Cemîl Paşa Le Layen Rojnamey "Kurdistan"ewe "

Kurdistan,Jimare 92, Pêncşemo 11-î Rezberî 1325 /5-î Oktobrî 1946

Qedrî Beg Cemîl Paşa Piyawêkî Nîştmanperwerî KurdQedrî Beg Cemîl Paşa le binemalêkî zor gewerey Kurdî Diyarbekire.Ew binemale têgira destêkî balayan buwe le karubarî Kurdayetî da.Qedrî Beg le salî 1892-î Mîladî le şarî Diyarbekir ke yekêke le şaranî Kurdistanî Turkiya le dayik buwe. Le temenî 16 salî da bo xwêndin çote Estembul ke ew demî paytextî hikumetî 'Usmanî bû.çendêk le lîse ( medresey mutewesîte)y Estembul u dû salîş le medresey felahet da xwênduwiye. Le salî 1911 ye'nî le temenî 19 salîda Qedrî Beg debînê ke ew netewaney le jêr alay împiratoriyetî 'Usmanî da dejîn wekû 'Ereb , Ermenî,Arnawud (Albanî) xerîkn bo rizgarî xoyan têdekoşin u bo ew amance komel u ehzab teşkîl deden.Ewîş be rahnimayî derûnî pak u hestî mîllet perwerî degel çend muhesilêkî Kurdî dîke be rehberî u îrşadî Mamosta Xelîl Xeyalî Mutkî Komelî (Hêvî) yan saz kird. Amancî ew komele wekû le hemû kes aşkiraye serxistin u pêş xistinî karubarî netewey Kurd bû.Qedrî Beg le salî 1912- 1913 le şarî Lozan ke meşhûre xerîkî xwêndinî îlmî sosyolojî ( 'îlmî îctîma') u pêdagojî ( te'lîm u terbiyet) buwe, bewhaleş destî le fe'aliyet u koşişt bo rêgay necatî qewmekey hel negirtuwe u le gel dû amozay xoy Ekrem u şemsedîn u şexsêkî Babanî meşhûr be çayî u Selîm Dersîmî likêkî Komelî (Hêvî) yan le Lozan damezrand u destyan be nasandinî netewey Kurd kird be gelanî gîtî.Salî 1914 ceng dest pêkira, Qedrî Beg u awalekanî ke zaniyan hikumetî Swîs rabîtey xoy degel dewletî 'Usmanî qet' deka u hat u ço le ber şer pekî dekewê mecbûren geranewe Turkiya.Le Turkiya Qedrî Beg daxlî hêzî 'Usmanî bû, kira be efserî îhtîyat , çunkû arezuy bû biçête naw 'eşîretî Hemîdî [!] u le nêw ewanda xerîkî fe'aliyetî bé, le qismetî suware nîzamî 'Usmanî da xoy damezrand u çuwe naw ew 'eşîrete, belam çunkû lew kate da hestî nîştman perstî le nêw Kurdanda be taybetî le nêw ew 'eşîrete da zor kem bû u le layêkî dîkeşewe 'Usmaniyekan Kurdanyan be nawî dîn, cîhad u xeza helxeletandibû, koşiştî Qedrî Beg bê sûd bû, neytuwanî karêkî hênde be kelik encam bida.Duway ceng Qedrî Beg degel Duktur Fuwad u Babî Tujo ( wekîl Mihemed Efendî) Hîzbî Istîqlalî Kurdistan yan damezrand _ le salî 1921- 1922 şêx Mehmûd hikumetêkî Kurdî le 'êraq damezrandibû, le teref Hîzbî Istîqlalî Kurdistan Babî Tujo yan narde lay şêx Mehmûd bo rêk xistinî îrtîbat belam her wa bê netîce gerawe.Qedrî Beg degel merhûmî şêx Se'îd le 'eleyhî hikumetî Turkiya înqîlabî kirduwe.Wekû dezanin seranî ew înqîlabe le teref hikumetî Turkiya î'dam kiran,belam Qedrî Beg be 'amîlî zor semere u seyr le î'dam kiran rizgar buwe.Ekrem Begî amozay 15 sal hebs u xoşî bo Izmîr teb'îd kira, le salî 1926 da gerawe Diyarbekir, ema le ber sextgîrî u tengetaw kirdinî Turkekan xoy pê ranegîra u rùy kirde Sûriya u têkelî Komelî Xoybûn bû ke Memduh Selîm u cema'etêkî tirî Kurd le Sûriya sazyan kirdibû.Komelî Xoybûn teşkîlatêkî betînî le hêzî Ihsan Nûrî Paşa le Ararat da hebû u le salî 1930 ke Turkekan hestî bûnî ew komeleyan kird u bo têkdanî kewtine koşişt , Qedrî Beg le gel cema'etêkî hawbîrî xoy bo îltîhaq be Ihsan Nûrî u şer le gel Turk le Sûriya derkewtin u geyştine çiyakanî Mardîn belam, bê destelatî Kurd beramber hêzî be çekî Turk u yarmetî dewletekanî tir be Turk bûne hoy pîroz nebûnyan.Agirî şorişî Ararat kûjayewe u zoryan ke rizgar bûn rùyan kirde êran. Tenha le Sason le jêr emrî 'Ebdulrehman Axay 'elî Yonisî ta beynêk şorişî Kurdekan payedar bû. Qedrî Beg ke gerawe Sûriya, Feransewiyekan be qisey Turkan teb'îdiyan kird.Le paş geranewey bo şam dîtiyan karî aşkirayan pê nakirê le ber ewe kewtine kar kirdin be nihênî. Ke dîtiyan komelekanî Kurd le Turkiya u 'êraq u êran u Sûriya her yêkêk be arezû u îştîhay xoy kar dekat, be bê ewey rabîteyek u ya amancêkî muşterek le beynyan bibê hîzbêkyan damezrand bo yek kirdinî amanc u hewil u têkoşînî ew hemû komelane.Le paş ewey ke Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanî êran damezra, hîzbekey xoyan le naw bird u yek ser îltîhaqî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanî êranyan kird.Herçend xizim u kesî Qedrî Beg hebûn le Diyarbekir, hemuyan le paş milk u mal musadere kirdin derbederî wulatan kirawn , u ewaney le Turkiyaş mawin her yêkî le şarêk îskanî îcbarî kirawin.Qedrî Beg le gel eweş ke le 'umrî 54 salî daye u sîhetî zor başe belam, le ber kwêrewerî u derdî serî hemû ser "

Têbînî: nûsraweke lêreda tewaw debê u wa derdekewê paşmawey le jimarey 93 yan jimarekanî duwatir da çap kirawe ke be daxewe ta êsta ew jimarane nedozrawnetewe.Bilêy lew jimaraneda basî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mihabad nekirabê?