Mahabad
Nurîçşman 'zîzam aqay Ebrahîm Fruher
Iynak mahze yadibud 'akse xud ra dar tarîx 19 Farrwardin mahe sale 1320 ke be şîraz tab'îd nimude budand yadgarî farzande 'azîz u arjomandam aqay Ebirahime.... Furuhar bewesileye post tawasote a madram banu Re'nay Furuhar ersal girdid u salamti şoma ra ba 'umume xanwade u 'emuzadegan aqayan Zargari wa Emami az xodawande mot'al xwastaram
emza Hussein Furuhar
20-1-21
Wergêranî kurdî
Nûrîçawanî xoşewîstim axay Birayîmî Firuher
êsta bo bîrewerî wêney xom ke le berwarî 19-î mangî Xakelêwey salî 1320 ke dûr xirabûmewe bo şîraz wekû yadgarî bo roley xoşewîst u berêzim axay Biraymî ..... Furuher be post le rêgay daykmewe yaî Re'nay Furuher nard u leşsaxî êwe u gişt binemale u amozakan axayanî Zergerî u Imamî le xulay beriz dawa dekem.
îmza:Husên Furuher
20-1-21
*********
Seyd Muhemed Semedî le kitêbî " Tarîxe Mahabad , Enteşarate Rehro Mahabad, 1373 (şamsî) " le laperey 95-96 da denûsê : " Meselî salî 1319-î hetawî. le mangî Rezberî salî 1319-î hetawî jimareyek nîzîkey 60 ta 80 kes le xelkî Mehabad u dewruberî le layen hukûmetî ew demî ra dest beser kiran u duwaye dûr dexirênewe bo şîraz. Jimareyek lew patirawane birîtî bûn le: Hacî Wusuy Dawudî ( hacî mam wusuy qesab), Xefûr Elyasî, Hacî Hesen Zubeyrî, Seyd Xidir Nîzamî (Seyd Pîre), Derwêş qesab, Seyd Salih Semîmî, Seyd Hesen Tûjele , Seyd 'Ebdula Seyd Hemze, Seyd Hesen Zeydan, 'Ezîz Muşîrî, Hacî Rehman 'Ettarî, Xidrî Telîsan , Mirad Resûl Miradyan, 'Ebdulxaleq Muslçî, Birayîm Fehmî, Husên Furuher (Husênî zêrîngeran), 'Elî Enwerî ( 'Elî Mîr Mehmûdî), mehmûd dêhstanî (mehmûdî rehman mêrê), pîrot şîhab nîa, ehmed dawdî (ehmed marf dawdî),Seyd Qadir Qondaxçî, Husên axay Me'rûfî ( Husên axay Mîredê), Birayme Sûr, 'Eblla çeple (xelkî zînwê), Seyd Rehîm Nîzamî, mradî ayşê xale ( xelkî dê qum qela), hemedemîn meşhûr be mîne keleşax, seyd tofîq zerîfî, Hacî Rehman Morekî, Biraymî Hacî 'Edey danîştuy dêy Qumariye, Mihemed Mewlûdyan ( Hemedî Mewlûdî), Mame Celîlî Simayl axa amozay Hebîbî Nehrî (qaweçî), Hacî Baramî Dawudî meşhûr be Hacî Baramî qaweçî u degutrê nêwî Hacî Taxî , Hacî Husên Elyasî u Seyd Camî Ce'ferî ş le lîsteke da buwe, belam ewane be corêk karî xoyan cêbecê deken u dûr naxirênewe. Ew kesane le şîraz xoyan be şarebanî (îdarey polîs) denasênin u lewê pêyan radegeyêndirê hemû rojê biçne şarebanî u defterî hazirî u nahazrî îmza biken u her kamêkyan biçne lay tacrêkî diyarîkiraw le bazarî şîraz u her yekey rojê pênc riyal bo xercî xoyan le taxcrekey bazar ke diyarî kirawe werbigirn. Hêndêk lew kesane lewênderê binemale pêkewe denên, duway têperînî nîzîkey salêk, u qewmanî rûdawekanî mangî Xermananî 1320-î hetawî ew kesane carêkî dîke dênewe zêdî xoyan u sebaret be wey ke ewane boçî dûr xirawnetewe u hoy serekî ew patiraw kirdineyan çi buwe zor dijware ke bikrê hoyekî rûn u bibirr bibirr dest kewê. gelo engîzey siyasî le gorê da buwe? aya meseley qaçaxçêtî le ara da buwe? yan tenê dewlet wîstuye xelkî nawçeke çawtirsên bika? Nakirê be girdibirrî wulamî hîçkam lew pirsiyarane bidrêtewe,
Degutirê hêndêk lew kesane dayîm pêwendîan legel 'êraq hebuwe u le hat u ço dabûn u (hemû core kelupel, şitumek u ajelyan) birduwete wênderê u xerîkî kasbî bûn.
ke cewher ( ke bo reng kirdinî benî mafûre u qalîçe pêwîst buwe) yan be qaçaxî le 'êraqewe hênawe u dewlet ew cewherey pê hew nebuwe u pêy wa buwe sedeme be nardinî ferş u qalîçey wulat bo derewe degeyênê her boye wîstuye pêşî hatinî bigirê.
Qiseyekî dîkeş emeye: Reşîd 'Alî Geylanî serokwezîrî ew demî 'êraq ser be Almaniyekan bû, duwatir le ber barudoxî girj le 'êraq u destêwerdanî nîzamî Inglîsiyekan naçar debê rabika bo êran u lewêwe biçê bo Alman u le radyoy Almanewe bê pisanewe dest deka be qise u bangeşe u duwatirîş lewêwe deçête Mîsr u ta kotayî jiyanî lewê demênêtewe. Goya be rêgay sinûre Rojawayiyekanî êran u le rêgay Mehabad – Serdeştewe, le zemanêkîş da ke le 'êraq destelatdar bû legel hênanî malî qaçax hêndêk karîş le berjewendî wî da encam dedra, le ber ewe le layen dewletî êranewe ew kesane le Mehabad u dewruberîyewe dûr dexirênewe, wate ew kesane be zanayî yan bê ewey pêy bizanin ketûnete ew rêbazewe u bew şêweye sedemeyan wêkewtuwe u dûr xirawnetewe.
Ewe gişt ew şiteye ke lêr u lewê le bîrî xelk da mawetewe u dîsan dûpatey dekemewe ke hîç ho u belgeyekî bibirr bibirr bo derbirînî rûn u taybetî lew bareyewe be destewe niye u her çiyek lew bareyewe bigutirê renge emma u eger bê. * le dilewe sipasî berêzan Hacî Ehmed Dawudî, Hacî Mihmed Zubeyrî u Rehman Qazî dekem ke herkamêkyan ewey sebaret be patirawekanî salî 1319 lebiryan mabû be dilpakî u îxlasewe boyan gêramewe."
*****
Hejarî Mukiryanî le çêştî micêwir ( Parîs, 1997) le çend cê da basî Komeley Jêkaf u Husênî Zêrînegeran Furuher) deka u le şwênêk da denûsê: " Carêk xeberyan da ke dewlemendî şarî, hîzbî xoyan le dijî ême durust deken u filane şew le mizgewtî Seyd Nîzam ko debinewe. Qerar dira lêyan têk deyn, Belam neş debû binasrêyn. Husênî serokman (Husênî Zêrîngeran) paş kêşe u heray zor ew erkey xiste ser şanî xoy ke wa neka bînasin u lêşyan têk da. Be cilêkî gorraw, dem hellpêçraw, le mizgewt çûbuwe jûr u demançey derhênabû, ke:
-wa wa lêkirawîne! ruhu bo kwê deben?...
Ew hemû dewlemende qelewane wek cindokey bîsmîla lêkiraw her ewendeyan bo kirabû le pencerewe baz den. Pitir le dû set cûte kewşî zor baş lewê becê mabû."
*******
Têbînî: em wêne ye Husên Furuher ( Husên Zêrîngeran) le teb'îdî şîrazewe bo taqe kurekey narduwe ke ew dem her debê sê çuwar salî 'umrr bûbê. Husên- î Zêrîngeran wek asayi ye ew kurey xoy zor xoşwîstuwe, ney wîstuwe kes le gul kaltirî pê bilê.Nemr Hemedemînî Sîracî deygêrawe deygut le serdemî Komar legel Biraymî Furuher hawpol buyn, Rojêk kêşeyekî kemman le nêw da peyda bû. bo beyanî ra Husênî Zêrîngeran hate medrese u hereşey lêkirdim gutî eger carêkî dî Biraymî narehet key tenbêt dekem.le pişt wêneke Zêringeran be xetî xoy basî daykî Re'nay Furuher u dû kesî dî nûsîwe ke be nîşaney xoşewîstî u nîzîkî wek " amozakan" basî kirdûn. Ewane dekirê yekyan Dede Nîsanî Zergerî , ke cûlekeyekî danîştuy Sablax u 'Ebdulrehman Imamî bin, ke ewîş yekêk le damezrêneranî J.K. buwe.
Be sipasî zorewe em wêneye ke î albomî binemaley Furuher e le layen berêz Zîwer şerîfzade hawserî Biraymî Furuher u yay Ferîba Furuher newey Husênî Zêrîngeran u kiçî rehmetî Biraymî Furuher be destim geyştuwe zor sipasyan dekem bo yarmetî danyan bo rûnkirdinewey mêjuy siyasî Kurdistan.
Nurîçşman 'zîzam aqay Ebrahîm Fruher
Iynak mahze yadibud 'akse xud ra dar tarîx 19 Farrwardin mahe sale 1320 ke be şîraz tab'îd nimude budand yadgarî farzande 'azîz u arjomandam aqay Ebirahime.... Furuhar bewesileye post tawasote a madram banu Re'nay Furuhar ersal girdid u salamti şoma ra ba 'umume xanwade u 'emuzadegan aqayan Zargari wa Emami az xodawande mot'al xwastaram
emza Hussein Furuhar
20-1-21
Wergêranî kurdî
Nûrîçawanî xoşewîstim axay Birayîmî Firuher
êsta bo bîrewerî wêney xom ke le berwarî 19-î mangî Xakelêwey salî 1320 ke dûr xirabûmewe bo şîraz wekû yadgarî bo roley xoşewîst u berêzim axay Biraymî ..... Furuher be post le rêgay daykmewe yaî Re'nay Furuher nard u leşsaxî êwe u gişt binemale u amozakan axayanî Zergerî u Imamî le xulay beriz dawa dekem.
îmza:Husên Furuher
20-1-21
*********
Seyd Muhemed Semedî le kitêbî " Tarîxe Mahabad , Enteşarate Rehro Mahabad, 1373 (şamsî) " le laperey 95-96 da denûsê : " Meselî salî 1319-î hetawî. le mangî Rezberî salî 1319-î hetawî jimareyek nîzîkey 60 ta 80 kes le xelkî Mehabad u dewruberî le layen hukûmetî ew demî ra dest beser kiran u duwaye dûr dexirênewe bo şîraz. Jimareyek lew patirawane birîtî bûn le: Hacî Wusuy Dawudî ( hacî mam wusuy qesab), Xefûr Elyasî, Hacî Hesen Zubeyrî, Seyd Xidir Nîzamî (Seyd Pîre), Derwêş qesab, Seyd Salih Semîmî, Seyd Hesen Tûjele , Seyd 'Ebdula Seyd Hemze, Seyd Hesen Zeydan, 'Ezîz Muşîrî, Hacî Rehman 'Ettarî, Xidrî Telîsan , Mirad Resûl Miradyan, 'Ebdulxaleq Muslçî, Birayîm Fehmî, Husên Furuher (Husênî zêrîngeran), 'Elî Enwerî ( 'Elî Mîr Mehmûdî), mehmûd dêhstanî (mehmûdî rehman mêrê), pîrot şîhab nîa, ehmed dawdî (ehmed marf dawdî),Seyd Qadir Qondaxçî, Husên axay Me'rûfî ( Husên axay Mîredê), Birayme Sûr, 'Eblla çeple (xelkî zînwê), Seyd Rehîm Nîzamî, mradî ayşê xale ( xelkî dê qum qela), hemedemîn meşhûr be mîne keleşax, seyd tofîq zerîfî, Hacî Rehman Morekî, Biraymî Hacî 'Edey danîştuy dêy Qumariye, Mihemed Mewlûdyan ( Hemedî Mewlûdî), Mame Celîlî Simayl axa amozay Hebîbî Nehrî (qaweçî), Hacî Baramî Dawudî meşhûr be Hacî Baramî qaweçî u degutrê nêwî Hacî Taxî , Hacî Husên Elyasî u Seyd Camî Ce'ferî ş le lîsteke da buwe, belam ewane be corêk karî xoyan cêbecê deken u dûr naxirênewe. Ew kesane le şîraz xoyan be şarebanî (îdarey polîs) denasênin u lewê pêyan radegeyêndirê hemû rojê biçne şarebanî u defterî hazirî u nahazrî îmza biken u her kamêkyan biçne lay tacrêkî diyarîkiraw le bazarî şîraz u her yekey rojê pênc riyal bo xercî xoyan le taxcrekey bazar ke diyarî kirawe werbigirn. Hêndêk lew kesane lewênderê binemale pêkewe denên, duway têperînî nîzîkey salêk, u qewmanî rûdawekanî mangî Xermananî 1320-î hetawî ew kesane carêkî dîke dênewe zêdî xoyan u sebaret be wey ke ewane boçî dûr xirawnetewe u hoy serekî ew patiraw kirdineyan çi buwe zor dijware ke bikrê hoyekî rûn u bibirr bibirr dest kewê. gelo engîzey siyasî le gorê da buwe? aya meseley qaçaxçêtî le ara da buwe? yan tenê dewlet wîstuye xelkî nawçeke çawtirsên bika? Nakirê be girdibirrî wulamî hîçkam lew pirsiyarane bidrêtewe,
Degutirê hêndêk lew kesane dayîm pêwendîan legel 'êraq hebuwe u le hat u ço dabûn u (hemû core kelupel, şitumek u ajelyan) birduwete wênderê u xerîkî kasbî bûn.
ke cewher ( ke bo reng kirdinî benî mafûre u qalîçe pêwîst buwe) yan be qaçaxî le 'êraqewe hênawe u dewlet ew cewherey pê hew nebuwe u pêy wa buwe sedeme be nardinî ferş u qalîçey wulat bo derewe degeyênê her boye wîstuye pêşî hatinî bigirê.
Qiseyekî dîkeş emeye: Reşîd 'Alî Geylanî serokwezîrî ew demî 'êraq ser be Almaniyekan bû, duwatir le ber barudoxî girj le 'êraq u destêwerdanî nîzamî Inglîsiyekan naçar debê rabika bo êran u lewêwe biçê bo Alman u le radyoy Almanewe bê pisanewe dest deka be qise u bangeşe u duwatirîş lewêwe deçête Mîsr u ta kotayî jiyanî lewê demênêtewe. Goya be rêgay sinûre Rojawayiyekanî êran u le rêgay Mehabad – Serdeştewe, le zemanêkîş da ke le 'êraq destelatdar bû legel hênanî malî qaçax hêndêk karîş le berjewendî wî da encam dedra, le ber ewe le layen dewletî êranewe ew kesane le Mehabad u dewruberîyewe dûr dexirênewe, wate ew kesane be zanayî yan bê ewey pêy bizanin ketûnete ew rêbazewe u bew şêweye sedemeyan wêkewtuwe u dûr xirawnetewe.
Ewe gişt ew şiteye ke lêr u lewê le bîrî xelk da mawetewe u dîsan dûpatey dekemewe ke hîç ho u belgeyekî bibirr bibirr bo derbirînî rûn u taybetî lew bareyewe be destewe niye u her çiyek lew bareyewe bigutirê renge emma u eger bê. * le dilewe sipasî berêzan Hacî Ehmed Dawudî, Hacî Mihmed Zubeyrî u Rehman Qazî dekem ke herkamêkyan ewey sebaret be patirawekanî salî 1319 lebiryan mabû be dilpakî u îxlasewe boyan gêramewe."
*****
Hejarî Mukiryanî le çêştî micêwir ( Parîs, 1997) le çend cê da basî Komeley Jêkaf u Husênî Zêrînegeran Furuher) deka u le şwênêk da denûsê: " Carêk xeberyan da ke dewlemendî şarî, hîzbî xoyan le dijî ême durust deken u filane şew le mizgewtî Seyd Nîzam ko debinewe. Qerar dira lêyan têk deyn, Belam neş debû binasrêyn. Husênî serokman (Husênî Zêrîngeran) paş kêşe u heray zor ew erkey xiste ser şanî xoy ke wa neka bînasin u lêşyan têk da. Be cilêkî gorraw, dem hellpêçraw, le mizgewt çûbuwe jûr u demançey derhênabû, ke:
-wa wa lêkirawîne! ruhu bo kwê deben?...
Ew hemû dewlemende qelewane wek cindokey bîsmîla lêkiraw her ewendeyan bo kirabû le pencerewe baz den. Pitir le dû set cûte kewşî zor baş lewê becê mabû."
*******
Têbînî: em wêne ye Husên Furuher ( Husên Zêrîngeran) le teb'îdî şîrazewe bo taqe kurekey narduwe ke ew dem her debê sê çuwar salî 'umrr bûbê. Husên- î Zêrîngeran wek asayi ye ew kurey xoy zor xoşwîstuwe, ney wîstuwe kes le gul kaltirî pê bilê.Nemr Hemedemînî Sîracî deygêrawe deygut le serdemî Komar legel Biraymî Furuher hawpol buyn, Rojêk kêşeyekî kemman le nêw da peyda bû. bo beyanî ra Husênî Zêrîngeran hate medrese u hereşey lêkirdim gutî eger carêkî dî Biraymî narehet key tenbêt dekem.le pişt wêneke Zêringeran be xetî xoy basî daykî Re'nay Furuher u dû kesî dî nûsîwe ke be nîşaney xoşewîstî u nîzîkî wek " amozakan" basî kirdûn. Ewane dekirê yekyan Dede Nîsanî Zergerî , ke cûlekeyekî danîştuy Sablax u 'Ebdulrehman Imamî bin, ke ewîş yekêk le damezrêneranî J.K. buwe.
Be sipasî zorewe em wêneye ke î albomî binemaley Furuher e le layen berêz Zîwer şerîfzade hawserî Biraymî Furuher u yay Ferîba Furuher newey Husênî Zêrîngeran u kiçî rehmetî Biraymî Furuher be destim geyştuwe zor sipasyan dekem bo yarmetî danyan bo rûnkirdinewey mêjuy siyasî Kurdistan.
No comments:
Post a Comment