Nasandinî Qedrî Cemîl Paşa Le Layen Rojnamey "Kurdistan"ewe

Nasandinî Qedrî Cemîl Paşa Le Layen Rojnamey "Kurdistan"ewe "

Kurdistan,Jimare 92, Pêncşemo 11-î Rezberî 1325 /5-î Oktobrî 1946

Qedrî Beg Cemîl Paşa Piyawêkî Nîştmanperwerî KurdQedrî Beg Cemîl Paşa le binemalêkî zor gewerey Kurdî Diyarbekire.Ew binemale têgira destêkî balayan buwe le karubarî Kurdayetî da.Qedrî Beg le salî 1892-î Mîladî le şarî Diyarbekir ke yekêke le şaranî Kurdistanî Turkiya le dayik buwe. Le temenî 16 salî da bo xwêndin çote Estembul ke ew demî paytextî hikumetî 'Usmanî bû.çendêk le lîse ( medresey mutewesîte)y Estembul u dû salîş le medresey felahet da xwênduwiye. Le salî 1911 ye'nî le temenî 19 salîda Qedrî Beg debînê ke ew netewaney le jêr alay împiratoriyetî 'Usmanî da dejîn wekû 'Ereb , Ermenî,Arnawud (Albanî) xerîkn bo rizgarî xoyan têdekoşin u bo ew amance komel u ehzab teşkîl deden.Ewîş be rahnimayî derûnî pak u hestî mîllet perwerî degel çend muhesilêkî Kurdî dîke be rehberî u îrşadî Mamosta Xelîl Xeyalî Mutkî Komelî (Hêvî) yan saz kird. Amancî ew komele wekû le hemû kes aşkiraye serxistin u pêş xistinî karubarî netewey Kurd bû.Qedrî Beg le salî 1912- 1913 le şarî Lozan ke meşhûre xerîkî xwêndinî îlmî sosyolojî ( 'îlmî îctîma') u pêdagojî ( te'lîm u terbiyet) buwe, bewhaleş destî le fe'aliyet u koşişt bo rêgay necatî qewmekey hel negirtuwe u le gel dû amozay xoy Ekrem u şemsedîn u şexsêkî Babanî meşhûr be çayî u Selîm Dersîmî likêkî Komelî (Hêvî) yan le Lozan damezrand u destyan be nasandinî netewey Kurd kird be gelanî gîtî.Salî 1914 ceng dest pêkira, Qedrî Beg u awalekanî ke zaniyan hikumetî Swîs rabîtey xoy degel dewletî 'Usmanî qet' deka u hat u ço le ber şer pekî dekewê mecbûren geranewe Turkiya.Le Turkiya Qedrî Beg daxlî hêzî 'Usmanî bû, kira be efserî îhtîyat , çunkû arezuy bû biçête naw 'eşîretî Hemîdî [!] u le nêw ewanda xerîkî fe'aliyetî bé, le qismetî suware nîzamî 'Usmanî da xoy damezrand u çuwe naw ew 'eşîrete, belam çunkû lew kate da hestî nîştman perstî le nêw Kurdanda be taybetî le nêw ew 'eşîrete da zor kem bû u le layêkî dîkeşewe 'Usmaniyekan Kurdanyan be nawî dîn, cîhad u xeza helxeletandibû, koşiştî Qedrî Beg bê sûd bû, neytuwanî karêkî hênde be kelik encam bida.Duway ceng Qedrî Beg degel Duktur Fuwad u Babî Tujo ( wekîl Mihemed Efendî) Hîzbî Istîqlalî Kurdistan yan damezrand _ le salî 1921- 1922 şêx Mehmûd hikumetêkî Kurdî le 'êraq damezrandibû, le teref Hîzbî Istîqlalî Kurdistan Babî Tujo yan narde lay şêx Mehmûd bo rêk xistinî îrtîbat belam her wa bê netîce gerawe.Qedrî Beg degel merhûmî şêx Se'îd le 'eleyhî hikumetî Turkiya înqîlabî kirduwe.Wekû dezanin seranî ew înqîlabe le teref hikumetî Turkiya î'dam kiran,belam Qedrî Beg be 'amîlî zor semere u seyr le î'dam kiran rizgar buwe.Ekrem Begî amozay 15 sal hebs u xoşî bo Izmîr teb'îd kira, le salî 1926 da gerawe Diyarbekir, ema le ber sextgîrî u tengetaw kirdinî Turkekan xoy pê ranegîra u rùy kirde Sûriya u têkelî Komelî Xoybûn bû ke Memduh Selîm u cema'etêkî tirî Kurd le Sûriya sazyan kirdibû.Komelî Xoybûn teşkîlatêkî betînî le hêzî Ihsan Nûrî Paşa le Ararat da hebû u le salî 1930 ke Turkekan hestî bûnî ew komeleyan kird u bo têkdanî kewtine koşişt , Qedrî Beg le gel cema'etêkî hawbîrî xoy bo îltîhaq be Ihsan Nûrî u şer le gel Turk le Sûriya derkewtin u geyştine çiyakanî Mardîn belam, bê destelatî Kurd beramber hêzî be çekî Turk u yarmetî dewletekanî tir be Turk bûne hoy pîroz nebûnyan.Agirî şorişî Ararat kûjayewe u zoryan ke rizgar bûn rùyan kirde êran. Tenha le Sason le jêr emrî 'Ebdulrehman Axay 'elî Yonisî ta beynêk şorişî Kurdekan payedar bû. Qedrî Beg ke gerawe Sûriya, Feransewiyekan be qisey Turkan teb'îdiyan kird.Le paş geranewey bo şam dîtiyan karî aşkirayan pê nakirê le ber ewe kewtine kar kirdin be nihênî. Ke dîtiyan komelekanî Kurd le Turkiya u 'êraq u êran u Sûriya her yêkêk be arezû u îştîhay xoy kar dekat, be bê ewey rabîteyek u ya amancêkî muşterek le beynyan bibê hîzbêkyan damezrand bo yek kirdinî amanc u hewil u têkoşînî ew hemû komelane.Le paş ewey ke Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanî êran damezra, hîzbekey xoyan le naw bird u yek ser îltîhaqî Hîzbî Dêmokiratî Kurdistanî êranyan kird.Herçend xizim u kesî Qedrî Beg hebûn le Diyarbekir, hemuyan le paş milk u mal musadere kirdin derbederî wulatan kirawn , u ewaney le Turkiyaş mawin her yêkî le şarêk îskanî îcbarî kirawin.Qedrî Beg le gel eweş ke le 'umrî 54 salî daye u sîhetî zor başe belam, le ber kwêrewerî u derdî serî hemû ser "

Têbînî: nûsraweke lêreda tewaw debê u wa derdekewê paşmawey le jimarey 93 yan jimarekanî duwatir da çap kirawe ke be daxewe ta êsta ew jimarane nedozrawnetewe.Bilêy lew jimaraneda basî serdanî Qedrî Cemîl Paşa le Mihabad nekirabê?