Serdanî Piyawmaqulan u hêndêk le serok 'eşîretekanî Rojhelatî Kurdistan Le Azerbaycanî şûrewî Sermawezî 1320-î Hetawî/ Dîsambirî 1941

Serdanî piyawmaqûlan u hêndêk le serok 'eşîretekanî rojhelatî Kurdistanle Azerbaycanî şûrewî le sermawezî salî 1320-î hetawî / dîsambirî 1941-î zayînî
‌
Rîwayetî: 'Umeraxay 'Elîar

.... Dewletî Rûsiye le ber‌ ew ber'odeyiyey şorşî Oktobir boy saz kird bû u le layekîş deyewîst le doşînî êran da le Inglîstan weduwaye nekewê duway dagîr kirdinî Azerbaycan u Kurdistan belênî da be xelkî Tirk u Kurd ke bo wedest hênanî xudmuxtarî yarmetîyan pê bika u wekû yekem hengaw le Kurdistanda le salî 1320-î Hetawî hêndêk le nwêneranî Kurdistanî êranî bo serdan le şûrewî diyarî kird.Ew banghêştine le layen seranî Kurdewe qebûl kira u banghêştkirawan le Tewrêzewe be qetar le rêgey Se'atlî u Yencîyan ke cadey nîzamî bû le Azerbaycanî şûrewî be hawrêyîetî jeneral Selîm Atakîşîyêv berew Badkûbe (Bako ) çûn. Bangkirawanî seferî yekem bo şûrewî birîtî bûn le kesanî bedestelat u serok 'eşîretekanî nawçe 1. Qazî Mihemed, 2. 'Eliyaxay 'Elîar ( Emîr Es'ed ) serokî 'eşîretî Dêbokirî, 3- Qerenî axay Emîrul'eşayr serokî 'êlî Mameş, 4. Hacî Babe şêxî Siyadet,5. Mecîd Xanî Mîrmukrî,6. 'Elî Xanî Newzerî Mengur, 7. Bayzaxay 'Ezîzî Gewirk, 8. Mihemed Husênî Seyfî Qazî, 9. Reşîd Begî Herkî, 10. Zêro Begî Herkî, 11. Sertîp şikak, 12. Hesen Têlo şikak, 13. Kak Hemzey Qadrî Mameş, 14. Ehmed Xanî Farûqî Feyzulabegî, 15.Hesenî 'Umerî şikak, 16. Mihemed axay Wusûq Qasmlû, 17. Mihemed Emîn Begî Feyzulabegî, 18.Tiro kurî Seyd Tehay [şemzînî], 19.Qoytasî Mamedî şikak, 20. 'Umerî 'Elîar ( kurî Emîr Es'ed)(rûnkirdinewe: William Eagleton le beşî peywestekanî kitêbekey lîstî ew kesaney ke le hewelîn sefer da bo Bako beşdarîyan kirduwe awa nûsîwe: Qazî Mihemed- Hacî Babe şêx – 'Eliyaxay Emîr Es'ed – 'Umerî 'Elîar- Reşîd Begî Herkî – Zêro Begî Herkî – Teha Herkî – şêx Pûşû – Mihemedemînî şikak – Hesen Henare ('Umerî) Hesen Têlo şkak – Hacî Qereniyaxay Mameş – Kak Hemzey Nelos Mameş – Mecîdxanî Miyanduwaw – Nûrî Begî Begzade - Hurko Begzade - Ehmed Begî Feyzulabegî – Bayzaxay Gewirk – Mihemed Husênî Seyfî Qazî)*Ew heyete le Bako le hengaw u pêşkewtinekanî pîşesazî, kiştukalî, ferhengî u hunerî dîdenî kird u le gel serkirdekanî Komarî Azerbaycanî şûrewî sebaret be Kurdistan wutûwêjî kird. Bew pêye dû roj le hatinî ew heyete bo Bako têneperîbû ke jeneral Selîm Atakîşîyêv hate şuwênî dabezînî mîwanekan ke le hotêlî "Yênî Urûpa" bû u axakanî bo çawpêkewtinî Mîr Ce'fer Baqrov amade kird.'Eliyaxay Emîr Es'ed ( 'Elîar) axakanî dîkey bo rawêj u bîrura gorînewe ko kirdewe. Katêk hemuyan amade bûn, 'Eliyaxa gutî: beyanî çawman be serokkomarî Azerbaycanî şûrewî dekewê be boçûnî êwe ême debê dawxuwaziman le berêziyan çi bê? eger ewîş hêndêk ber'odeyî le ême buwê debê çî wulam bideynewe? duway qiseyekî zor degene em akamaney xuwarewe: Qazî Mihemed u Hacî Babeşêx u Ehmed Xanî Farûqî baweryan wa bû le dewletî şûrewî bixuwazn bo ewey Kurdekan serbexoyî wedest bihênin yarmetîyan pê bida u çek u serbazyan le ber dest binê, takû duway geranewe bo nawçe dest be xebat biken. Qereniyaxay Emîrul'eşayr u 'Elî Xanî Newzerî u Bayzî 'Ezîzaxa u desteyek le axakanî dîke baweryan wa bû ke daway pare u qend u madîyat biken, belam Emîr Es'ed le gel hîçkam lew bawer u pêşniyarane nebû u gutî be boçûnî min baştire ême hîç dawxuwazêk nehênîne gorê u çawerê bîn bizanîn ewan boçî êmeyan banghêştin kirduwe u çawerêyî çi le ême deken.Ew rojey dandira bû hemuyan çûn bo dîdarî Mîr Ce'fer Baqrov. Serokkomar ta pêş pilîkanî serserawe hatbû be pîl mîwanekanewe, destî le gel lêdanewe u be germî çak u çonî le gel kirdin.Duwaye be rîz çûne nêw talarêkî gewre ke mêzêkî gewre le nêwerastî dandrabû u le beranber her kursiyek da nêwî yekêk le bangkirawekan nûsrabû. Serokkomar u jeneral Selîm Atakîşîyêv le lay serewe u ewanî dîş le dewrî mêzeke u herkese le şwênêk ke boy diyarî kirabû u nêwî lêy nûsrabû danîştin. Duway we resmiyet kewtinî danîştineke u kotayî hatinî qisey seretayî u çak u çonî, Serokkomar ruwew 'Eliyaxay Emîr Es'ed ke nizîk lew danîşîbû,gutî: ême êweman xoş dewê u bo pêşkewtin u berew jûrçûnî êwemanan têdekoşîn u her karêktan hebê detuwanin werne lay ême u kêşey xotan bihênine gorê. Henûke dawxuwazî êwe le ême çiye u çitan dewê? 'Eliyaxa gutî: hîç dawxuwazêkman niye u tenya be awat dexwazîn Erteşî Sûr le şer be ser Alman da serkewê. Lêreda Qazî Mihemed hesta u gutî: ême serbexoyîman dewê u dewletî şûrewî debê be rêgey Erteşî Sûr da serbexoyî ême desteber bika u çek u pêdawîstî dîkeman bidatê. Duway berêzyan Hacî Babeşêx le şwênî xoy hesta u zor tund u tîjtir le Qazî sebaret be serbexoyî gelî Kurd nutqî kird. Helbet Hacî Babeşêx be zimanî Tirkî 'Usmanî deduwa u berpirsanî Azerbaycanî şûrewî be tewawî lêy têdegeyştin. Le mawey ew qisaneda Ce'fer Baqirov her çawî le 'Eliyaxa dekird u katêk qisekan tewaw bû le 'Eliyaxay pirsî: Boçûnî êwe sebaret bem qisaney ew axayane çiye? 'Eliyaxa le wulam da gutî: Bende Kurdim u pêşkewtin u berewjûrçûnî xelkî Kurd le qûlayî dilewe be awat dexwazim, ew babete debê le gel hemû Kurdekan bihêndrête gorê u fermayiştî ew a‌xayane bê rawêj le gel Kurdekanî dîkeye u peley lê deken. Belam gelo boçûnî cenabî serok komar sebaret be qisey ew axayane çiye? agadar bûn le boçûnî êwe ew perî girîngî heye bo ême.Mîr Ce'fer Baqirov be pêkenînewe wulamî dawe: ême amadeyn bo piştîwanî u yarmetî danî gelî Kurd u me-mûranî ême le wilayetî xotan le wurde rîşalî ewe agadartan dekenewe.Duway kotayî hatinî baseke u tewaw bûnî katî çawpêkewtin mîwanekan hestan u carêkî dîkeş Ce'fer Baqirov ta ser pilîkanan hat u mîwanekanî berê kird u duway dest lêdanewe u malawayî xuwastin hemû mîwanekan geranewe şwênî dabezînî xoyan le hotêl. Lew tarîxewe îdî Rûsekan le 'Eliyaxa dirdong bûn. Lew maweye da Kurdekan seryan le kêlge u hêndêk fabirîk u şwênî dîtinî, tiyatur u bazar da.......duway maweyek mîwanan her bew rêyeyda ke hatbûn, geranewe u be geyştinî derwazey Miyandwaw dîtman nizîk hezar suwarey 'eşîrete Kurdekan le Mihabadewe hatûn bo pêşwazî u ew ejmare le pêş maşênekanewe be rew Mihabad werê kewtin . her ke geyştîne kelkî begzadan teqrîben hemû xelkî mhabad be pîlewe hatbûn u ta Ew demî Mihabad qet pêşwaziyekî ewtoy be xoyewe nedîbû.Hatinewey axayan bo şarî Mihabad Bîstemî Sermawezî salî 1320-î hetawî bû. le ber ewey 'Eliyaxay Emîr Es'ed layengirî dewlet [î êran] u dijî Rûsekan bû, Qazî dijayetî le gel dekird u le ber dijayetî le gel 'Eliyaxa ew yekêtiyey ke Rûsekan çawe ruwan bûn le nêw Kurdekanda saz bê, saz nebû.....Têbînî : ew babetey serewe be sipasewe le kitêbî be nirxî Seyd Mihemedî Semedî " Négahî bé Tarîxé Mehabad " laperekanî 153 , 154 , 155 , 156 wergîrawe u wergêrdrawe.* Eagleton le kitêbekey da delê lew sefereda 'Elî Humamî Qazî (Kurî Reş) taqe ‌kurî Qazî Mihemedîş legel buwe